آسم

گروه پیشگیری از یماریهای غیر واگیر

 مقدمه :

آسم یک معضل بهداشت جهانی است که شیوع و هزینه های تشخیص و درمان آن طی دهه های اخیر روبه افزایش گذاشته است. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی بیش از ۳۰۰ میلیون نفر از مردم دنیا به آسم مبتلا هستند و جمعیت قابل توجهی از آنان را کودکان و نوجوانان تشکیل می دهند. هم اکنون آسم ، شایعترین بیماری مزمن در کودکان است و این بیماری دلیل اصلی مراجعه و بستری شدن آنان در اورژانس و بیمارستان ، غیبت از مدرسه و در بزرگسالان غیبت از کار است. در کشور ما میانگین شیوع علائم آسم در افراد زیر ۱۸ سال ، 14/13 درصد و در بزرگسالان در حدود ۵ درصد می باشد.

 تعریف آسم :

آسم بیماری التهابی مزمن راههای هوایی است که در افراد مستعد از نظر ژنتیک ، تحت تاثیر عوامل محیطی ، ایجاد یا تشدید می گردد. باید توجه داشت آسم در واقع یک بیماری نیست بلکه سندرمی است که دستگاههای مختلف ایمنی ، تنفسی ، اندوکرین ، عصبی و .... در آن درگیر هستند.

 علائم بالینی و تشخیص :

سرفه خشک یا همراه با خلط اندک و خس خس متناوب مهمترین علائم آسم هستند. از دیگر علائم آسم می توان به تنگی نفس و احساس فشار در قفسه سینه اشاره نمود که در سنین بزرگسالی بیشتر مشاهده می شود. علائم آسم عموما متناوب و متغیر بوده و اغلب در شب و اوایل صبح بدتر می شوند. این علائم به ویژه در هنگام ورزش ، مواجهه با دود سیگار ، هوای سرد ، عفونتهای ویروسی دستگاه تنفس و مواد حساسیت زا نظیر پوست یا موی حیوانات خانگی ، مایت ، قارچ ها ، گرده ها، ... و نیز عوامل محرک مانند آلاینده های هوا ، بوهای تند و شوینده ها تشدید می گردند.

تشخیص آسم اساسا بالینی است و بر اساس شرح حال ، معاینه فیزیکی و با کمک گرفتن از ابزارهای سنجش عملکرد ریوی صورت می گیرد. با توجه به این که علائم آسم در دیگر بیماریهای ریوی نیز مشاهده می شود ، توجه به تشخیص های افتراقی به خصوص در سنین کمتر از ۵ سال و افراد بالای ۴۰ سال حائز اهمیت است.

 علل آسم :

علت دقیق و اصلی آسم هنوز نامشخص است ولی آنچه که تاکنون روشن شده نشان می دهد که آسم محصولی از ترکیب عوامل محیطی، سبک و نحوه زندگی و خصوصیات زیستی و ذاتی فرد ( ژنتیک) می باشد.

آگر افراد خانواده سابقه انواع آلرژی ها ( اگزما، آلرژی غذایی و آسم ) را داشته باشند احتمال بروز آسم در سایر افراد آن خانواده بیشتر می شود. همچنین تماس با عواملی چون دود سیگار ، عوامل عفونی ویروسی و بعضی مواد حساسیت زا ممکن است سبب افزایش احتمال ابتلا به آسم گردد. برخی افراد بدلیل تماس های شغلی ممکن است دچار آسم شوند. (نظیر کارگران نانوایی ، چوب بری، رنگسازی و...)

سبک زندگی شهری از نظر زندگی آپارتمانی ، عدم تحرک ، غذاهای آماده (فست فود) و آلودگی هوا به علت دود سیگار و دود خودروها ازعوامل شیوع آسم هستند.

همچنین ممکن است بیماری آسم در افراد بدون سابقه آلرژی نیز رخ دهد. تاثیر مخرب عوامل محیطی در سال های اول زندگی مانند عفونت های شدید و یا آلودگی محیط زندگی تاثیر بدی روی رشد و تمایز راههای هوایی دارد و ابتلا به آسم گسترش می یابد.

 عوامل خطر برای بروز یا شدت آسم :

1. مواد حساسیت زا یا آلرژن مانند گرده های گل وگیاه - عوامل حسایت زای حیوانات خون گرم مانند (پر، مو یا پوست)- هیره یا مایت موجود در گرد و خاک خانه ها - انواع سوسک ها و حشرات - کپک ها و قارچ ها هیره ها بندپایانی میکروسکوپی هستند (حدود 3/0 میلی متر) که با چشم غیر مسلح دیده نمی شوند . تغذیه این موجوادت از پوسته ریزی بدن انسان است. محل زندگی این حیوان در لابه لای پرزهای فرش ، پتو مبلمان ، پرده تشک ، بالش ، اسباب بازهای پشمی و پارچه ای و سایل مشابه است. شرایط آب و هوایی گرم مرطوب رشد و تکثیر این موجودات را تسریع می کند .

2. مواد محرک شامل دود سیگارو سایر مواد دخانی( قلیان و پیپ و...) از دوران بارداری تا پس از تولد و در طی زندگی- دود آتش و اسپند و هر ماده سوختنی- آلودگی هوا- تماس با بخارات ناشی از آشپزی- آب و هوای خشک- رطوبت زیاد مانند استفاده طولانی مدت از بخور - بوهای تند مانند عطر و ادکلن و شوینده ها- گرد و غبار- تغییرات هیجانی شدید مانند گریه کردن، خندیدن، استرس

3. عفونت های ویروسی مانند سرماخوردگی، آنفولانزا و...

4. ورزش و فعالیت فیزیکی شدید بخصوص در هوای سرد وخشک و آلوده

5. عوامل دیگر شامل داروها مانند آسپرین و برخی مسکن ها- مواد افزودنی به غذاها - وزن پایین موقع تولد و سن کم مادر - کمبود ویتامین D – عدم تغذیه با شیرمادر- کلر استفاده شده در استخرها

 پیشگیری :

 پیشگیری از آسم هدف بسیار مهمی است. با پیشرفتهای اخیر در زمینه شناخت عوامل خطر در آسم ، تلاش های زیادی برای عمل به استراتژی مرتبط در این زمینه شده است . این فعالیتها شامل :

 پرهیز از سیگار کشیدن و تماس با هر گونه دود سیگار و سایر مواد دخانی نظیر قلیان ، پیپ ،... بویژه در دوران بارداری و سنین خردسالی، عدم استفاده از هرگونه دخانیات در محیطهای شغلی و فضای سربسته

 پرهیز از قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا در فضاهای باز و بسته

 پرهیز از خانه های مرطوب و کاهش هرنوع آلاینده در محیط های مسکونی

 تغذیه انحصاری شیرخواران با شیر مادر تا پایان ۶ ماهگی و ادامه تغذیه با شیر مادر پس از شروع غذای کمکی

 کاهش تماس کودکان خردسال مستعد آلرژی و آسم با مواد حساسیت زای استنشاقی مانند هیره های گرد و غبار ، سوسک و حیوانات خانگی

 پرهیز از مواد حساسیت زا و محرک در محیط های شغلی به وسیله خارج کردن آنها از محیط و یا با استفاده از وسایل و روشهای محافظت کننده

 توصیه به کاهش وزن در افراد چاق

 حمله آسم :

حمله آسم با بروز یا تشدید سرفه ، تنگی نفس ، خس خس سینه ، احساس فشار در قفسه سینه و یا مجموعه ای از این علائم مشخص می گردد . بیشترین علل بیماری زایی و مرگ و میر در حملات آسم ، ناشی از عدم شناسایی عوامل خطرزا و پرهیز از آنها ، عدم تخمین صحیح شدت حملات ، توجه ناکافی برای یافتن روش درمانی مناسب در موارد اورژانس و درمان ناقص می باشد. پیشگیری از حملات آسم بسیار مهم بوده و لازمه آن شناختن بیماران در معرض خطر است .

افراد در معرض خطر عبارتند از :

 بیماری که سابقه حمله آسم مرگ بار که نیاز به لوله گذاری و یا تهویه مکانیکی داشته باشد.

 بیماری که سابقه بستری در بیمارستان یا بخش اورژانس در طی یکسال گذشته بدلیل آسم داشته باشد.

 بیماری که در حال مصرف استرویید خوراکی بوده و یا اخیرا مصرف آن را متوقف کرده است.

 بیماری که اخیرا استرویید استنشاقی را قطع کرده است.

 بیماران مبتلا به چاقی

 بیماری که سابقه بیماری روانی یا مشکلات خانوادگی و اقتصادی – اجتماعی و یا استفاده از آرامبخش ها را داشته باشد.

 سابقه همکاری در اجرای توصیه های درمانی وجود داشته باشد.

 بیمارانی که سابقه اعتیاد به مواد مخدر و الکل دارند.

 درمان بیماری آسم:

دو دسته اصلی دارویی براي درمان آسم استفاده می شوند:

1. داروهاي تسکین دهنده :

 این داروها با شل کردن انقباض عضلات راه هاي هوایی، سبب گشاده کردن برونش و در نتیجه کاهش یا رفع علائم آسم می شوند. زمان شروع اثر این داروها چند دقیقه است، و در هنگام بروز اولین علایم تشدید بیماري باید به کار روند. معروف ترین دارو از این گروه سالبوتامول می باشد.

2. داروهاي کنترل کننده یا نگهدارنده :

 خاصیت مشترك این دسته دارویی، اثرات ضدالتهاب آن ها است و از این راه علائم آسم را کاهش می دهند. این دسته دارویی به طور طولانی مدت به کار می روند و استفاده آن باید روزانه و به طور منظم باشد. این داروها نقش مهمی در پیشگیري از بروز علائم و حملات آسم دارند. اشکال مختلف آسم پایدار به این گروه دارویی نیاز دارند. معروف ترین آن ها فلوتیکازون و بکلومتازون می باشند. در بعضی از موارد شدید از اشکال خوراکی استروئید ها (پردنیزولون) یا تزریقی استفاده می گردد.

 چون بیشتر داروهاي آسم از نوع استنشاقی هستند تکنیک استفاده از آن ها بسیار مهم می باشد. نکته عملی در استفاده از استروئیدهاي استنشاقی این است که پس از استفاده از آن ها، باید براي پیشگیري از عفونت قارچی دهان، شستشوي دهان و قرقره با آب صورت گیرد.

 غالباً استفاده غلط از اسپري هاي استنشاقی شکست در درمان را موجب می گردد. بنابراین آموزش استفاده داروهاي استنشاقی به دانش آموز آسمی و اولیاي مدرسه الزامی است.

 اصول استفاده از اسپري (افشانه) :

1. سرپوش اسپري را برداشته و مخزن اسپري را به خوبی تکان دهید.

2. فرد آسمی به آرامی و به طرز یکنواختی نفس خود را بیرون دهد.

3. اسپري را در فاصله 3 سانتی متري جلوي دهان باز بگیرند.

4. در حالی که شروع به تنفس آرام و عمیق می کنند مخزن فلزي را فشار داده تا دارو آزاد شود و تا حد امکان عمل دم ادامه یابد.

5. براي حدود 10 ثانیه نفس خود را حبس کند و سپس نفس خود را به آرامی خارج سازند.

 روش استفاده از محفظه مخصوص:

1. اسپري را خوب تکان دهید و به محفظه متصل کنید.

2. قسمت دهانی محفظه را داخل دهان قرار دهید. درصورت استفاده از ماسک به جاي قسمت دهانی، ماسک را روي دهان و بینی بیمار قرار دهید (براي کودکان کم تر از پنج سال که مستقیماً نمی توانند از محفظه استفاده کنند از محفظه همراه با ماسک، استفاده می گردد.)

3. مخزن افشانه را به پایین فشار دهید تا دارو داخل محفظه آزاد گردد. محفظه (با یا بدون ماسک) را حدود 10 ثانیه داخل دهان(روي صورت) نگه دارید.

4. اگر بیمار نیازمند بیش از یک دارو است بهتر است تا پاف بعدي مدت کوتاهی صبر شود.