کبد چيست و چه کار می کند؟

بدن انسان متشكل از ميلياردها سلول است كه همگام با يكديگر ارگان‌ها و اندام‌هاي مختلف را شكل داده و هر يك مسئول انجام يكي از عمليات حياتي هستند. برخي ارگان‌ها نظير دستگاه گوارش وظيفه دريافت و آماده‌سازي غذا را برعهده دارند و برخي مثل دستگاه گردش خون وظيفه حمل و نقل مواد را عهده‌دار هستند. برخي هم مثل كليه‌ها دفع مواد را انجام مي‌دهند. با توجه به گستردگي فعاليت‌هاي حياتي و نيز اعمال جنبي، بسياري از اندام‌ها بيش از يك وظيفه را برعهده دارند. 

در بين ارگان‌هاي بدن كبد بزرگترين و يكي از مهمترين آنهاست. برخي حتي كبد را معادل قلب دوم مي‌دانند. اين عضو بزرگ و حياتي بين 5/1 تا 5/2 كيلوگرم وزن داشته و حجم عمده‌اي از فضاي سينه و بالاي شكم را اشغال مي‌كند. كبد به علت وظيفه‌اي كه در تنظيم و ذخيره‌سازي مواد غذايي دارد تمام خوني را كه از دستگاه گوارش برگشته و حاوي مواد غذايي است دريافت مي‌كند. به علت همين خون‌رساني وسيع رنگ آن معمولآً قرمز تيره بوده و در بين عوام به “جگر سياه” مشهور است. كبد در قسمت بالا راست شكم قرار دارد. مرز داخلي قفسه سينه و شكم را ماهيچه‌اي پرده شكل به نام ديافراگم تشكيل مي‌دهد كه در حالت عادي به صورت گنبدي شكل است. كبد سمت راست و زير اين گنبد را كاملاً اشغال مي‌كند. 

اعمال كبد چيست؟

كبد بزرگترين غده بدن و كارخانه شيميايي آن است. به جرأت مي‌توان گفت كليه اعمال متابوليكي بدن يا مستقيماً در كبد انجام مي‌شود يا به نوعي تحت تأثير آن است. خلاصه‌اي از اين اعمال به شرح زير مي‌باشد:

1. دخالت در هضم و جذب و مصرف مواد غذايی که بسته به نوع ماده غذايي متفاوت است. صفرای کبد وظيفه شکستن قطرات بزرگ و لاينحل چربی را بر عهده دارد. در کبد از چربی ها کلسترول ساخته می شود و با توجه به نوع پروتئيني که به کلسترول وصل می شود شامل دو نوع HDL (چربی خوب ) وLDL (چربی بد ) می باشد. در كبد قند از خون جدا شده و مجدداً قندهاي مركب و پيچيده‌تر كه همان گليكوژن است توليد مي‌شود. بسياري از هورمون‌ها با تأثير بر كبد قند خون را تنظيم مي‌كنند.جگر منبع سرشاري از انواع ويتامين‌ها نيز مي‌باشد.

2. ساخت آنزيم‌ها و پروتئين‌ها با وظايف گوناگون که از جمله می توان آلبومين (که6 درصد پروتئين های موجود در خون انسان را تشكيل می دهد ) ، عوامل انعقادی ، آسپارتات آمينوترانسفراز ، آلانين آمينو ترانسفراز را نام برد.

3. تصفيه سموم و تبديل آنها به مواد بي‌ضرر

4. متابوليسم داروها:بسياري از داروها پس از ورود به خون (چه مستقيم از طريق تزريق و چه از طريق خوراكي) به كبد وارد شده و در آن جا تغيير مي‌كنند. از برخي داروها مواد فعال‌تر ساخته شده و در مقابل بعضي فعاليت خود را از دست مي‌دهند.

5. شركت در خون‌سازي قبل از تولد

6. از ديگر فعاليت‌هاي كبد مي‌توان به مقاومت در برابر عفونت‌ها، فراهم ساختن سريع انرژي در هنگام ضرورت، ذخيره آهن و غيره اشاره كرد.

با احتساب موارد متعدد و حياتي فوق تقريباً مي‌توان ادعا كرد عملياتي در بدن نيست كه كبد در آن نقش نداشته باشد. به همين علت است كه در صورت وقوع بيماري‌هاي كبدي و از كار افتادن آن اختلالات متعددي بروز مي‌كند. خوشبختانه حجم كبد نسبت به ساير ارگان‌ها بزرگتر بوده و واجد سلول‌هاي متعددي است كه هر يك به تنهايي تمام خصوصيات كبد را دارا هستند. بنابر اين ظرفيت جبران كبد بالا بوده و در صورت از بين رفتن بخشي از آن، باقيمانده سلول‌ها قابليت‌هاي خود را حفظ مي‌كنند. به همين دليل است كه تا مراحل پيشرفته بيماري‌هاي كبدي علائمي بروز نمي‌كند. مشهورترين نشانه بيماري هاي كبدي در بين مردم زردي است .به علت عدم اطلاع بسياري از مردم زردي را معادل هپاتيت يعني يك بيماري مي دانند. در حالي كه زردي نشانه بيماري است نه خود بيماري . علت زرد شدن بيمار رسوب رنگدانه اي به نام بيلي روبين در مخاطات مثل سفيدي چشم و پوست مي باشد . با توجه به سير سوخت و ساز اين رنگدانه نشانه زردي مي تواند به علت اختلالات خوني ، بيماري هاي كبدي ، بيماري هاي عفوني، مصرف برخي مواد شيميايي و غذايي مثل هويج باشد . پس زردي به تنهايي نمي تواند دال بر بيماري كبدي باشد .

تعریف هپاتیت :

هپاتیت بیماری است که منجر به تورم کبد شده و فعـالیت آن را مختل می سازد . این بیماری به علتهای مختلفی از جمله ، انواع ویروسها ، داروها ، الکل ، جایگزینی بافت چربی در کبد و ... ایجاد می شود . هپاتیت های ویروسی جزء علل مهم درگیری کبد می باشند که یکی از عوامل مهم ویروسی ،  ویروس هپاتیت B می باشد.

هپاتيت حاد: در هپاتيت‌هاي حاد مدت درگيري و التهاب كبد حداكثر شش ماه است. اغلب ويروس‌ها، الكل و داروها درگيري به شكل حاد ايجاد مي‌كنند. هپاتيت حاد معمولاً پر سر و صدا بوده و علائم بيشتري ايجاد مي‌كند. حالت سرماخوردگي، بدن درد، درد مفاصل، خستگي و بي‌حوصلگي، بي‌اشتهايي، تهوع و استفراغ و نهايتاً زردي (كه برخي اوقات وجود ندارد) به شدت در هپاتيت حاد ديده مي‌شوند.

هپاتيت حاد سه پيامد دارد. اغلب هپاتيت‌هاي ويروسي در طي مرحله حاد از بين رفته و آثاري از آن بجا نمي‌ماند (نظير هپاتيتA ). برخي ديگر از هپاتيت‌هاي ويروسي و نيز اغلب هپاتيت‌هاي شيميايي و دارويي و متابوليكي در مرحله حاد بهبود نيافته و به نوع مزمن تبديل مي‌شود (نظير هپاتيت B). سومين پيامد، درگيري برق‌آساي كبد است در اين حالت درگيري ظرف يك ماه منجر به از بين رفتن نسج كبدي و افت شديد عملكرد آن مي‌شود. بيمار به حالت اغما مي‌رود و نتيجه آن اغلب بسيار وخيم بوده و منجر به مرگ بيمار مي‌شود. اگر بيمار از هپاتيت برق‌آسا خلاص شود بهبود يافته و به مرحله مزمن نمي‌رسد. تنها درمان قطعي هپاتيت برق‌آسا پيوند كبد مي‌باشد.

هپاتيت مزمن: در صورتي كه درگيري كبد بيش از شش ماه طول بكشد بيماري را مزمن مي‌نامند. تمايل 6 ويروس شناخته شده هپاتيت براي مزمن شدن متفاوت است. ويروس A هرگز به شكل مزمن در نمي‌آيد و قطعاً پس از 6 ماه تا 1 سال (در فرم‌هاي نادر) از بين خواهد رفت ويروس نوع E نيز رفتاري مشابه ويروس A داشته بنابر اين هرگز مزمن نمي‌شود ولي ويروس‌هاي B و C مي‌توانند مزمن شوند. در هپاتيت‌هاي مزمن ويروسي، تأثير مستقيم ويروس بر كبد آسيب رساننده نيست بلكه علائم و مشكلات، ناشي از دفاع بدن در برابر ويروس مي‌باشد. چون ويروس در سلول‌هاي كبدي نفوذ كرده و در آن پناه مي‌گيرد عوامل دفاعي براي مقابله با آن سلول‌هاي كبدي را مورد هجوم قرار مي‌دهند و از بين مي‌برند. متأسفانه هپاتيت مزمن معمولاً علامت خاصي ايجاد نمي‌كند. زردي، تب، احساس كسالت و تغيير رنگ ادرار و مدفوع بيشتر در هپاتيت حاد ديده مي‌شوند. هپاتيت‌هاي مزمن ويروسي برحسب پاسخ ميزبان و نوع ويروس پي‌آمدهاي گوناگوني دارند. در يك سر اين طيف ناقل سالم و در سر ديگر آن سرطان كبدي قرار دارد.

الف) ناقل سالم: در اين گروه بيماراني قرار دارند كه بدن موفق نشده ويروس را كامل از بين ببرد ولي آن را در حالت سركوب نگاه داشته است، به ديگر سخن تعادلي بين ويروس و سيستم دفاعي به وجود آمده است.در فرد ناقل سالم، ويروس هپاتيت سركوب شده، اختلال كبدي به وجود نيامده و علائمي از هپاتيت ندارد. طول عمر و كيفيت زندگي ايشان دقيقاً مثل افراد سالم است.فرد ناقل سالم احتياج به درمان و نمونه‌برداري ندارد. فقط براي كنترل كاركرد كبد بايد هر شش ماه يكبار بررسي آزمايشگاهي شده تا در صورت شروع فعاليت ويروسي اقدامات بعدي براي آنها انجام شود.

ب) هپاتيت مزمن فعال:در بيماران اين گروه ويروس سيستم ايمني را تحريك كرده در نتيجه سلول‌هاي دفاعي به كبد حمله كرده و بافت كبد را تخريب مي‌كنند. علائم باليني كمي دارند. ممكن است خستگي طولاني مدت، بي‌اشتهايي و حتي تهوع و استفراغ ديده شود. در بررسي‌هاي آزمايشگاهي و نمونه‌برداري از كبد اختلالاتي ديده مي‌شود.

ج) سيروز كبدي: اين حالت ناشي از مرگ سلول‌هاي كبدي و جانشين شدن بافت فيبري بجاي سلول‌هاي سالم است كه به علت درگيري‌هاي مزمن ايجاد مي‌شود. ساختمان كبد به هم ريخته و حالت گرهي و سفت پيدا مي‌كند.

د) سرطان كبدي: در هر ارگاني كه توليد و از بين رفتن سلول‌ها زياد باشد احتمال بروز خطاهاي ژنتيكي و رشد غيرعادي وجود دارد مثل پوست، مخاط دستگاه گوارش و مخاط رحم كه همگي از شايع‌ترين محل‌هاي سرطان هستند. التهاب مزمن هم مي‌تواند علتي براي سرطان تلقي شود. هيچ يك از تئوري‌هاي فوق در پيدايش سرطان كبدي به دنبال درگيري مزمن ثابت نشده‌اند. ولي به هر حال نقش درگيري مزمن ويروس‌ها در ايجاد سرطان كبدي انكارناپذير است. گرچه احتمال ابتلا به سرطان براي ويروس‌هاي مختلف متفاوت است ولي هيچ كدام بيش از 5% نيست.در صورت پيگيري مداوم بيمار و تجويز به موقع و صحيح دارو در صورت نياز، شانس ابتلا به سرطان كمتر مي‌شود. به هر حال احتمال ابتلا به سرطان در بيماران هپاتيتي بيشتر از جمعيت عادي است ولي كلاً شانس بالايي نيست و جاي نگراني زيادي نمي‌گذارد.

 

 

 

 

 

 

علائم بیماری هپاتیت ب :

در بیشتر مواقع بیماران مبتلا به هپاتیت B تا آخر عمر علامتی ندارند بنابراین شما ممکن است به ویروس هپاتیت ب آلوده باشید ولی ندانید.اگر هپاتیت ب علامتدار باشد علائم به شرح ذیل خواهد بود:

• زرد شدن پوست و سفیدی چشم

• خستگی 

• کاهش اشتها

• تهوع

• احساس ناراحتی در شکم

• پررنگ شدن ادرار 

• کم رنگ شدن مدفوع

• درد مفاصل

 

 

راه های انتقال هپاتیت ب :

 آلودگی به هپاتیت  Bبه طور عمده در نتیـجه تمـاس با خـون و ترشـحات جـنسی آلـوده ، به روش هـای زیـر صـورت می گیرد : 

• انتقال از مادر آلوده به نوزاد در زمان زایمان 

• تماس جنسی حفاظت نشده با فرد آلوده 

• استفاده مشترک از ابزار آلوده تیز و برنده نظیر سوزن و سرنگ ، تیغ اصلاح و مسواک 

• تزریق مکرر خون یا فرآورده های خونی آلوده که لازم بذکراست که امروزه کنترل خون های اهدایی ، احتمال آلودگی از این طریق را بسیار اندک نموده است . 

• دیالیز با وسایل آلوده و پیوند اعضای آلوده 

• خالکوبی ، حجامت ، سوراخ کردن گوش ، خدمات پزشکی و دندان پزشکی در محل های نامطمئن و آلوده ، یا هر اقدامی که منجر به سوراخ شدن پوست با وسایل آلوده و غیر استریل شود . 

هپاتیت B از طریق دست دادن ، در آغوش گرفتن ، بوسیدن و نشستن در کنار فرد آلوده و سایر تماس های معمولی منتقل نمی شود و حضور افراد آلوده در محیط های کار و اجتماع بلامانع است .

تشخیص : تنها راه تشخیص قطعی این بیماری ، آزمایش خون می باشد.

 آیا می دانید که : ویروس هپاتیت می تواند تا هفت روز در محیط بیرون باقی بماند و ایجاد آلودگی نماید .

انواع هپاتیت

هپاتيتA: بيماري هپاتيتA يك بيماري خود محدود شونده و خوش خيم با دوره كمون 2 تا6 هفته است كه در 9/99 درصد خود به خود بهبود مي يابد. اين هپاتيت در انتهاي پاييز و ابتداي زمستان شايعتر است. اين بيماري هرگز مزمن نشده و هيچ احتمالي از درگيري هاي بعدي كبدي در هپاتيتA وجود ندارد. اين هپاتيت در سراسر جهان روي مي دهد و در كشورهاي با سطح بهداشت و سلامت پايين تر از حد استاندارد، بومي است. مهمترين راه انتقال هپاتيتA مدفوعي دهاني است. ويروس هپاتيتA 2تا3 هفته پيش از آغاز زردي و يك هفته پس از آن از طريق مدفوع پخش مي گردد. اگر دفع مدفوع بهداشتي نباشد و منابع آب و غذا يا دست به آن آلوده شود مجددا از راه خوراكي فرد ديگر مبتلا مي شود. علائم هپاتيت ها مشابه يكديگر است. در ابتدا بدن درد و خستگي و احساس كسالت و حالت سرماخوردگي و سپس تب عارض مي شود و در مراحل بعدي اين علائم فروكش كرده و بيمار زرد شده ممكن است ادرار بيمار پررنگ و مدفوع كمرنگ(خميري) شود.

هپاتيتB : سیصد ميليون نفر در سراسر جهان ناقل ويروس هپاتيتB هستند. در ايران طبق آمارهاي موجود حدود سه درصد افراد جامعه يا قريب به 2ميليون نفر ناقل هپاتيتB هستند. ويروس هپاتيتB درجه حرارت شديد و رطوبت بالا را تحمل مي كند و در تمام مايعات بدن وجود دارد. راههاي انتقال عبارتند از تماس جنسي با افراد آلوده، فرو رفتن اتفاقي سوزن هاي آلوده به دست، انتقال از مادر آلوده به جنين، تزريق خون يا فرآورده هاي خوني آلوده، استفاده اشتراكي از سرنگ بين معتادان تزريقي. در كشور ما شايعترين راه انتقال از مادر آلوده به جنين مي باشد. خوشبختانه تنها 10 درصد افراد مبتلا به هپاتيت حاد ويروسي، مزمن مي شوند ولي متاسفانه در صورت انتقال عفونت از مادران به نوزادان در غالب موارد حالت ناقل پابرجا خواهد ماند و نوزادان آلوده امروز، خود آلوده كنندگان جامعه فردا خواهند بود.

 هپاتيتC: قبلا هپاتيتC ، هپاتيت بعد از انتقال خون ناميده مي شد. هپاتيتC حاد بر خلاف نوعA وB تقريبا بدون علامت است. فقط در يك چهارم موارد علائم غير اختصاصي مثل حالت سرماخوردگي ، بي اشتهايي و بدن درد عارض مي شود به همين علت است كه اغلب موارد هپاتيتC تازه در مرحله مزمن يافت مي شوند. ويروسC تمايل زيادي به مزمن شدن دارد، 70 تا 85 درصد موارد هپاتيتC به فرم مزمن تبديل مي شوند هپاتيتC هم مثل هپاتيتB در فرم مزمن كاملا بدون علامت است. تصور مي شود 170 ميليون نفر در سراسر جهان به طور مزمن به اين ويروس آلوده باشند و سالانه هزار مورد مرگ بر اثر آن ايجاد گردد . در كشور ما تقريبا 200 تا 300 هزار نفر به اين ويروس مبتلا هستند . راههاي انتقال عبارتند از تزريق خون و فراورده هاي خوني آلوده، استفاده از سرنگ مشترك در معتادان تزريقي، تماس جنسي با فرد آلوده ، خالكوبي و مصرف مواد محرك مثل كوكايين از راه بيني . شايعترين راه انتقال در كشور ما در ساليان گذشته انتقال خون بوده است ولي امروزه شايعترين راه انتقال استفاده از سرنگ هاي مشترك بين معتادان تزريقي مي باشد. 

هپاتيتE: این نوع هپاتیت نوعي بيماري ويروسي منتقله از طريق آب هاي آلوده است. اين هپاتيت در هند بومي است و اغلب در مسافرين ديده مي شود. دوره كمون هپاتيت 60- 15 روز مي باشد و در اغلب موارد به شكل بدون علامت باليني ، تظاهر نموده تنها اختلال گذرايي در آزمون هاي فعاليت كبدي ، يافت مي گردد . علائم همراه با زردي در اين بيماران نظير ساير هپاتيت هاي كلاسيك است ولي شيوع تب ، آرترالژي و كلستاز در هپاتيتE افزون تر است. اين نوع هپاتيت ، قاعدتا خود محدود شونده است و علائم باليني و آزمايشگاهي آن معمولا در عرض 6 هفته بهبود مي يابد. اين بيماري نظير هپاتيتA منجر به هپاتيت مزمن  و يا حالت ناقلي مزمني نمي گردد ولي برخلاف ساير هپاتيت هاي ويروسي ، در زنان باردار و مخصوصا در سه ماهه سوم حاملگي ، در 25- 20 درصد موارد ، منجر به مرگ مادران، مي گردد. اين بيماري اساسا در سنين بعد از ده سالگي ، رخ مي دهد از انجا كه تعداد ويروسي كه از طريق مدفوع ، دفع مي شود كمتر از ويروس هپاتيتA است، انتشار ثانويه اين بيماري نيز نادرتر مي باشد. 

پيامد‌هاي خطرناك هپاتيت مزمن

در سير هپاتيت‌هاي مزمن دو بيماري خطرناك ممكن است ايجاد شوند. اين دو بيماري عبارتند از سيروز و سرطان كبدي.هپاتيت B معمولاً مسير بي‌ضررتري داشته و درصد كمي از هپاتيت‌هاي مزمن ناشي از آن به سيروز و حتي درصد كمتري به سرطان كبدي مي‌رسند. اما در هپاتيت C اين ميزان بالاتر است. بين 30 تا 50% موارد هپاتيتC پس از سال‌ها به مرحله سيروز مي‌رسند. در حدود 50% موارد نيز سرطان كبدي ايجاد مي‌شود. در كشور ايران برخلاف غرب شايعترين علت سيروز و سرطان كبدي عفونت با ويروس‌هاي هپاتيت است. به همين علت انتظار مي‌رود با سد كردن راه‌هاي انتقال هپاتيت‌هاي B و C روز به روز موارد كمتري از سيروز و سرطان كبدي ايجاد شود.

سيروز : بافت سالم كبدي مجموعه‌اي از سلول‌هاست كه كاركرد مشخصي دارند در اثر ويروس‌هاي هپاتيت به سلو‌هاي كبدي آسيب مي‌رسد. در كبد نيز مثل بقيه ارگان‌ها وقتي سلول‌ها از بين بروند بافت همبندي يا فيبروز به وجود مي‌آيد. بافت فيبروز تقريباً شبيه بافتي است كه در صورت به وجود آمدن زخم در پوست ايجاد مي‌شود. وقتي بافت فيبروز جايگزين سلول‌هاي سالم كبدي شود ساختمان اين عضو نماي گرهي پيدا مي‌كند. به حالت جانشيني بافت فيبروز در كبد و ايجاد حالت گره گره در كبد، سيروز گويند. تشخيص سيروز بر مبناي علائم باليني، تصاوير راديولوژي و نمونه‌برداري كبد است. معمولاً در سونوگرافي كبد نماي گرهي ديده مي‌شود. در مطالعه ساختمان كبد با ميكروسكوپ كه روي نمونه بيوپسي انجام مي‌شود ميزان فيبروز به وجود آمده تعيين كننده سيروز است.

علائم باليني سيروز وابسته به اختلالاتي است كه ناشي از عدم توليد برخي مواد حياتي در كبد مي‌باشد. از جمله اين علائم مي‌توان به آب آوردن شكم (آسيت)، تورم پاها، زرد شدن چشم، تمايل به خونريزي‌هاي سطحي و كبودي، خونريزي‌هاي گوارشي در اثر واريس مري، قرمز شدن كف دست، بزرگ شدن سينه‌ها در مردان، كوچكي بيضه‌ها و كاهش ميل جنسي در مردان برجسته شدن رگ‌هاي سطحي در صورت و شكم، بزرگي طحال، اختلالات هشياري و آنسفالوپاتي و برخي علائم ديگر اشاره كرد.

ظرفيت كاركرد كبدي بسيار بالاست. چنان كه حتي اگر 15 تا 20% سلول‌هاي كبدي سالم بمانند هيچ علامتي بروز نكرده و فرد متوجه بيماري خود نمي‌شود. بنابر اين ممكن است سيروز 50% كبد را از بين برده باشد ولي علامتي بروز نكند. از طرف ديگر حتي در تخريب‌هاي 70 تا 80% سلول‌هاي باقي مانده فعاليت بقيه سلول‌ها را جبران مي‌كنند كه به اين حالت سيروز جبران شده گويند. در سيروز جبران شده علائم حاد وجود ندارد و برخي علائم معمولي از قبيل كوچكي كبد و بزرگي طحال و سينه‌ها ديده مي‌شوند. در صورت پيشرفت بيماري و تخريب بيشتر يا عدم رعايت رژيم غذايي و دستورات دارويي كه بار بيشتري به سلول‌هاي باقي مانده تحميل شود اين حالت جبراني از بين رفته و علائم حاد بروز مي‌كند كه به آن سيروز جبران نشده مي‌گويند. اغلب علائم حاد مثل آب آوردن شكم، زرد شدن و اختلالات هشياري در صورت عدم جبران كبدي بروز مي‌كنند.

گرچه ابتلا به ويروس‌هاي مزمن هپاتيت ( C و B) يكي از عوامل زمينه‌ساز سرطان كبدي است ولي شانس ابتلا بسيار پايين است. در واقع درصد قليلي از بيماران هپاتيتي به سرطان كبدي دچار مي‌شوند. بنابر اين ترسي از اين مورد نبايد وجود داشته باشد. پيگيري دائمي فرد ناقل و انجام دوره‌اي آزمايشات لازم باز هم شانس ابتلا به سرطان را كاهش مي‌دهد. مهمترين علامت تشديد علائم سيروز و زرد شدن و عدم پاسخ به درمان‌هاي معمولي است. علائم عمومي نظير كاهش وزن و اشتها نيز ممكن است ديده شوند. براي تشخيص، روش‌هاي تصويربرداري مثل سونوگرافي يا Ctscan و نيز برخي يافته‌هاي آزمايشگاهي مثل بالا رفتن پروتئيني به نام آلفافيتوپروتئين در خون نيز كمك كننده است.

 سرطان كبد: متأسفانه سرطان كبد جزو گروهي از سرطان‌هاست كه به درمان‌هاي رايج سرطان مثل شيمي درماني و پرتودرماني خوب جواب نمي‌دهد. انجام اقدامات حمايتي براي بهبود كيفيت زندگي بيمار تنها درمان موجود فعلي براي سرطان‌هاي كبدي است. عوامل مختلفي در ابتلا به سرطان كبد دخيل هستند. يكي از مهمترين عوامل سيروز است بنابر اين چون هپاتيت C بيشتر به سيروز منجر مي‌شود احتمال ابتلا به سرطان هم در آن بيشتر از هپاتيت B است. در صورتي كه سيروز ناشي از مواد شيميايي باشد شانس ابتلا به سرطان كبدي بيشتر مي‌شود. عوامل منطقه‌اي و نژادي و خانوادگي (مثل سابقه ابتلا بستگان نزديك به سرطان كبد) نيز در ابتلا به سرطان مؤثرند.

 

راههای پیشگیری از ابتلا به هپاتیت :

• هرگز از وسایل تیز و برنده ، نظیر سرنگ و سوزن ، تیغ اصلاح و مسواک به صورت مشترک استفاده نکنید . 

• از انجام کارهایی که منجر به سوراخ شدن و ایجاد خراش در پوست می شود ، نظیر خالکوبی و حجامت در مراکز غیر مطمئن و آلوده پرهیز کنید . 

• از تماس جنسی مشکوک و حفاظت نشده پرهیز کنید . 

• نسبت به واکسیناسیون نوزادان خود اقدام کنید . (نوزاد خود را بلافاصله در بدو تولد و در 2 ماهگی و 6 ماهگی واکسینه نمائید .

• در صورتی که جزء یکی از گروههای ذیل هستید نسبت به واکسیناسیون خود بر علیه هپاتیت بی در سه نوبت ( نوبت اول در اولین مراجعه ، نوبت دوم در یک ماه بعد از نوبت اول و نوبت سوم ، شش ماه بعد از نوبت اول ) اقدام کنید . 

• کلیه پرسنل شاغل در مراکز درمانی بستری و سرپایی که با خون و ترشحات آغشته به خون به نحوی در تماس هستند شامل پزشکان ، پرستاران ، ماماها ، بهیاران ، کمک بهیاران ، واکسیناتورها ، دندانپزشکان ، کمک دندانپزشکان ، کارشناسان و تکنسین های آزمایشگاهها ، نظافتچیان واحد های بهداشتی درمانی و آزمایشگاهها ، دانش آموزان بهورزی ، دانشجویان پزشکی ، دندانپزشکی ، پرستاری ، مامایی 

• بیماران تحت درمان دیالیز و افرادی که بطور مکرر خون یا فرآورده های خونی دریافت می کنند مانند بیماران تالاسمی ، هموفیلی و ... 

• افراد خانواده فرد آلوده که با وی هم منزل هستند .

• کودکانی که در کانونهای اصلاح و تربیت نگهداری می شوند ، کودکان عقب مانده ذهنی و پرسنل موسسات نگهداری این کودکان و خانه سالمندان 

• آتش نشانها ، امدادگران اورژانس ، زندانبانان ، کارشناسان آزمایشگاههای تحقیقات جنایی و صحنه جرم 

• افراد دارای رفتارهای پر خطر جنسی و اعتیاد تزریقی که تحت پیگیری مداوم هستند .

• افراد آلوده به هپاتیت C

• زندانیانی که دارای رفتارهای پر خطر هستند و محکومیت آنها بیش از 6 ماه می باشد. 

• رفتگران شهرداریها 

2 – هپاتیت  Cچیست؟   

کبد عضوی است که در بسیاری از فعالیتهای حیاتی بدن مانند مقابله با عفونتها، متوقف کردن خونریزی، پاک کردن خون از سموم و داروها و ذخیره انرژی در بدن نقش دارد. هپاتیت یک بیماری است که کبد را متورم کرده و فعالیت آن را مختل می‌سازد. این بیماری به علتهای مختلفی ایجاد می‌شود. یکی از این علتها آلودگی به ویروس هپاتیتC  است. 

 

نشانه‌های هپاتیت C 

برخی از بیماران در اوایل ابتلا به هپاتیت "سی"، علائمی ‌شبیه سرماخوردگی، تب، خستگی، تهوع، استفراغ، بی اشتهایی و درد شکم دارند. علایم بارز این بیماری عبارتند از:

ادرار تیره، مدفوع روشن، زردی پوست و چشمها. حدود 80% موارد آلودگی به هپاتیت "سي" به صورت مزمن در بدن باقی می‌ماند. بسیاری از موارد آلودگی به هپاتیت "سي" بدون نشانه است. 

 راه‌های انتقال هپاتیت C 

آلودگی به هپاتیت "سي" به طور عمده در نتیجه تماس با خون آلوده به روشهای زیر صورت می‌گیرد: استفاده مشترک از ابزار آلوده تیز و برنده نظیر سوزن و سرنگ تیغ اصلاح و مسواک – خالکوبی، حجامت، سوراخ کردن گوش، خدمات پزشکی و دندانپزشکی در محلهای نا مطمئن و آلوده یا هر اقدامی‌که منجر به سوراخ شدن پوست با وسایل آلوده و غیر استریل شود – دیالیز با وسایل آلوده و پیوند اعضای آلوده - تزریق مکرر خون یا فرآورده‌های خونی آلوده (امروزه کنترل خون‌های اهدایی احتمال آلودگی از این طریق را بسیار اندک نموده است) – تماس جنسی حفاظت نشده با فرد آلوده به ویژه اگر یکی از طرفین به بیماریهای آمیزشی دیگر مبتلا باشد (احتمال انتقال از این راه بسیار اندک است) – تولد از مادر آلوده به هپاتیت C 

پیشگیری از هپاتیت C 

• هرگز اقدام به تزریق مواد مخدر نکنید و در صورتی که از این مواد استفاده می‌کنید این کار را ادامه ندهید و جهت درمان اقدام کنید.

• در صورتی که امکان ترک برای شما وجود ندارد هرگز از سرنگ و سوزن و سایر وسایل به صورت مشترک استفاده نکنید.

• در صورتی که مجبور به تماس با خون فرد دیگری هستید از دستکش استفاده کنید.

• وسایل شخصی خودتان را استفاده کنید: از مسواک، ریش تراش، تیغ یا هر وسیله شخصی که ممکن است به خون آلوده باشد به صورت مشترک استفاده نکنید.

• در صورت انجام خالکوبی، حجامت یا هر اقدام دیگر که منجر به سوراخ شدن پوست مي‌شود از یک بار مصرف بودن یا ضد عفونی وسایل اطمینان حاصل کنید. 

• از تماس جنسی مشکوک و حفاظت نشده پرهیز کنید.

• چنانچه رفتارهای پرخطری نظیر اعتیاد تزریقی و تعدد شرکای جنسی دارید خون یا اعضای بدن خود را اهدا نکنید و برای بررسی احتمال آلودگی خود به پزشک مراجعه کنید.

 

درمان هپاتيت‌

• هپاتيت‌هاي حاد احتياج به درمان ضد ويروسي ندارند. منظور از درمان هپاتيت‌هاي مزمن از بين بردن ويروس، جلوگيري از فعاليت و تكثير آن و متوقف كردن روند تخريب كبد توسط ويروس است داروهاي موجود كه برعليه ويروس‌هاي هپاتيت استفاده مي‌شوند عبارتند از انترفرون كه هم در هپاتيت‌B و هم در هپاتيت‌C به كار مي‌رود، لاميوودين كه در هپاتيت B به كار مي‌رود و ريباويرين كه بر عليه هپاتيت C به كار مي‌رود.

• تجويز داروهاي ضدويروسي در هپاتيت موارد خاصي دارد. بيمار مبتلا به هپاتيت در مرحله ناقل بودن احتياج به درمان ندارد. در صورتي كه علائمي از تخريب بافت كبدي توسط ويروس و يا تكثير ويروس در دست باشد مي‌بايست درمان ضدويروسي را شروع كرد. پيگيري‌هاي 6 ماه يكبار فرد ناقل دقيقاً به همين منظور توصيه مي‌شود تا در صورتي كه هر يك از شرايط بالا حادث شد بلافاصله درمان بيمار آغاز شود. تصميم‌گيري براي شروع درمان ضدويروسي فقط پس از بيوپسي و براساس جواب آن انجام مي شود. پس از مثبت شدن PCR مي‌بايست از كبد بيمار نمونه‌برداري كرد. در صورتي كه ميزان التهاب كبد و وجود بافت همبند (فيبروز) بيش از مقدار مشخص باشد، درمان شروع مي‌شود.

• انترفرون : انترفرون در هپاتيتB وC به كار مي رود و ماده اي پروتئيني است كه توسط برخي سلول‌هاي سيستم ايمني بدن ترشح مي‌شود. اين ماده به روش‌هاي مهندسي ژنتيك توليد انبوه شده و در برخي سرطان‌ها و نيز هپاتيت‌هاي مزمن كاربرد دارد. حدود 20 سال است كه به عنوان داروي اصلي در درمان‌هاي هپاتيت‌هاي مزمن به كار مي‌رود. تنها شكل دارويي انترفرون تزريق است. نحوه تزريق زير جلدي و بهترين محل تزريق بازوست گرچه از تزريق عضلاني هم استفاده شده ولي تزريق زيرجلدي آن نتايج بهتري داشته است.

• بيماران هپاتيت B چهار تا شش ماه و هپاتيت C ، 12 تا 18 ماه احتياج به تزريق دارند. انترفرون براي جلوگيري از تكثير ويروس و ممانعت از تخريب ويروس استفاده مي‌شود. كارآيي قطعي آن حدود 40% است. يعني در 40% بيماران هپاتيت كه انترفرون استفاده كرده‌اند اهداف درماني حاصل شده است. اين ميزان در بيماران تالاسمي تا 70% مي‌رسد. البته در صورتي كه درمان با انترفرون حاصل شود پايداري آن مناسب است و معمولاً بيماري برگشت نمي‌كند. اين دارو يا ساير داروهاي ضدويروسي باعث بهبودي تخريب كبدي نمي‌شوند، گرچه بعضي معتقدند انترفرون ميزان فيبروز كبدي در بيماران سيروزي را كاهش مي‌دهد. انترفرون عوارض جانبي دارد. شايع‌ترين عارضه جانبي تب و بدن درد و حالت آنفلونزاست كه از همان تزريق‌هاي اول شروع شده و پس از چند بار تزريق بيمار عادت كرده و اين علائم از بين مي‌رود. مصرف استامينوفن يك ساعت قبل از تزريق از اين احساس ناخوشايند تا حد زيادي جلوگيري مي‌كند. در صورت عدم تأثير مناسب فلوكستين هم بسيار مؤثر است.

• لاميوودين : قرص خوراكي برعليه هپاتيت لاميوودين نام دارد. اين قرص فقط براي هپاتيت B است و بر هپاتيت C مؤثر نيست. ميزان مصرف آن روزانه 1 قرص است عوراض جانبي تقريباً ندارد و توسط بيمار به خوبي تحمل مي‌شود. لاميوودين داروي جديدي است و هنوز نظر قاطعي براي زمان قطع آن وجود ندارد. نظر جمعي استفاده حداقل 1 تا 2 سال از اين داروست. گرچه هر چه زمان مصرف طولاني باشد اثر درماني هم بيشتر است. به همين علت بيماراني هستند كه 4 سال است لاميوودين مي‌گيرند. كارآيي درماني لاميوودين بيش از انترفرون است. ولي پايداري درمان آن زياد نيست معمولاً در بسياري از بيماران با قطع دارو، بيماري بازگشت مي‌كند. مطالعات ثابت كرده كه استفاده همزمان از دو دارو تأثير بيشتري ندارد. بنابر اين فقط بايد يكي را انتخاب كرد. حتي معتقدند كه مصرف همزمان تأثير كمتري نسبت به استفاده از فقط يك دارو دارد.

• ريباويرين : قرص ريباويرين بر ضدويروس هپاتيت C است. مصرف آن از فعاليت آنزيم‌هاي ويروس ممانعت كرده و جلوي تكثير آن را مي‌گيرد. برعكس لاميوودين كه جداي از انترفرون مصرف مي‌وشد، ريباويرين بايد همراه انترفرون و به عنوان مكمل آن تجويز شود. استفاده تنها از ريباويرين مؤثر نيست. 

دانلود مطالب مرتبط 
راهنمای برنامه کشوری مراقبت هپاتیت ب 
پیامهای بهداشتی پیشگیری از هپاتیت ب 
بسته آموزشی هپاتیت ب