مقدمه:

سل يك بيماري عفوني است که در اثر يكي از مايكوباكتريوم هاي زيرمجموعة مايكوباكتريوم توبركلوزيس شامل مايكوباكتريوم توبركلوزيس، مايكوباكتريوم بوويس يا مايكوباكتريوم افريكانوم ايجاد مي شود. این بیماری اغلب ریه را درگیر می کند، اما سایر اعضای بدن هم ممکن است با این بیماری درگیر شوند.در حال حاضر تقريباً يك سوم جمعيت جهان به ميكروب اين بيماري آلوده بوده و لذا در خطر ابتلا به بيماري فعال سل قرار دارند. آلودگي همزمان به ويروس ايدز خطر ابتلا به بيماري سل را به طور معناداري افزايش مي دهد. همزمان،مقاومت چند دارويي كه نتيجه مديريت ضعيف درمان سل است مشكلي جدي و روبه فزوني در بسياري از كشورهاي جهان مي باشد. بيماري سل داراي مرتبه دهم در بار جهاني بيماري ها است و پيش بيني مي شود تا سال 2020 همچنان جايگاه كنوني خود را حفظ كند

دلائل افزایش وسعت جهانی سل شامل موارد زیر است:

1)فقر در جمعیت های مختلف   2)تغییرات جمیتی ،مانند افزایش جمعیت جهان   3)پوشش ناکافی ونامناسب بهداشتی     4)کنترل ناموفق بیماری سل    5)همزمانی سل و اپیدمی ایدز در برخی کشورها 

اهمیت بیماری سل :

بیماری سل یک بیماری بسیار قدیمی است و سالهاست که انسانها را از بین می برد این بیماری اگر درمان نشود کشنده است ضمنا هر بیمار سلی می تواند سالانه 10 تا 15 نفر دیگر را در خانواده و نزدیکان خود آلوده می کند. 

در صورتی که با تشخیص به موقع و درمان صحیح بیماران مبتلا به سل، به راحتی می توان با این بیماری مبارزه کرد.

انواع سل :

1- سل ریوی (اسمير مثبت و اسمير منفي)

2- سل خارج ریوی

در صورتی که بیماری سل پارانشیم ریه را درگیر کرده باشد به آن سل ریوی اطلاق می گردد. باید دقت کرد چنانکه درگیری غدد لنفاوی مدیاستینال و ناف ریه یا پلورال افیوژن بدون درگیری پارانشیم ریه باشد بیمار در گروه سل خارج ریوی طبقه بندی می شود. سل ریوی بیش از 80% موارد ابتلا به سل را تشکیل می دهد. به ابتلای سایر اعضای بدن به غیر از ریه ها سل خارج ریوی اطلاق می گردد.

علائم سل ريوي:

• شايعترين علامت در سل ريوي  عبارتست از  سرفه پایداربیش ازدوهفته همراه باخلط وگاهی خلط خونی و در صورت تاخير در تشخيص درد قفسه سینه و  تنگی نفس 

• علائم عمومي و مشترك (در هر دو مورد ريوي و خارج ريوي):

• تب

• کاهش وزن 

• بی اشتهایی  و لاغري 

• بی حالی،خستگی زودرس و عرق شبانه 

علايم سل خارج ريوي بستگي به عضو ابتلا دارد  مثلاً:

• درد قفسه سينه و تنگي نفس در سل پلور 

• بزرگ شدن و احيانا خروج چرك از گره هاي لنفاوي سلي 

• درد و تورم در سل مفصلي و تغيير شكل در سل استخوان ها (مانند زاويه دار شدن ستون فقرات و اختلال حركتي در اندام ها ) 

• سردرد ،  تب و سفتي گردن در مننژيت سلي 

• اختلال ادراري و پيدايش خون در ادرار  در سل دستگاه ادراري 

• نازايي در سل اعضاي تناسلي 

علائم بیماری سل در کودکان:

• علائم سل در کودکان با بزرگسالان کمی متفاوت است. در آنها اغلب :

• عدم وزن گیری  و رشد کودک

• تب 

• کاهش وزن 

• بی حالی

• گاهي سرفه طول کشیده  مشاهده میشود. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

راههای انتقال :

1. بيماري سل معمولاً توسط فردي كه مبتلا به سل ريوي مسري (يعني اسمير خلط مثبت) است به افراد سالم  انتقال پيدا مي كند( از طريق قطرات تنفسي بيمار در اثر سرفه و عطسه)

2. راههاي انتقال ديگر از قبيل  ورود اتفاقي باسيل به پوست حين دستكاري مواد آلوده به ميكروب (مثلاً درآزمايشگاه ) و انتقال از مادر به جنين نيز امكان پذير است ولي بسيار نادر بوده و از نظر اپيدميولوژيكي حائز اهميت نمي باشند. 

3. انتقال از طريق شير دام  نيز با توجه به راههاي استرليزه كردن شير ( پاستوريزه كردن و جوشاندن ) و كنترل سل در دام ها داراي اهميت كمتري است. 

4. سل حنجره نيز - گرچه در گروه خارج ريوي طبقه بندي مي شود - از جمله موارد بسيار مسري سل محسوب مي گردد. 

توجه: وسايلي كه براي بيماران مسلول استفاده ميشوند (از جمله ليوان، قاشق وچنگال، حوله و ملحفه و ... ) در انتقال مايكوباكتريوم توبركولوزيس نقشي ندارند، بنابر اين نيازي به جداسازي وسايل و لوازم بيماران مسلول نيست. احتمال انتقال بیماری در مکانهای پرتراکم، سربسته ، کم نور،مرطوب و با تهویه نامناسب بیشتر است. 

منابع عفونت: 

مهمترین منبع عفونت، یک بیمار مبتلا به سل ریوی است که سرفه می کند و معمولا دارای گسترده خلط مثبت است. سرفه در چنین فردی سبب ایجاد ذرات کوچک عفونی می شود و هر سرفه قادر است تا 3000 ذره عفونی را تولید کند. این ذرات تا مدت ها بصورت معلق در هوا باقی می مانند.

 

 

در چه مواردی باید به وجود بیماری سل شک کرد؟ 

شایع ترین علامت ابتلا به بیماری سل ریوی ، سرفه پایدار به مدت دو هفته یا بیشتر است که معمولا همراه خلط می باشد و ممکن است با سایر علایم تنفسی مانند تنگی نفس، درد قفسه سینه، خلط خونی و یا علایم عمومی همراه باشد. سابقه تماس با بیمار خلط مثبت شک به سل را بیشتر تقویت می کند.

بیماریابی موارد سل بر دو نوع است: 

1- بیماریابی غیر فعال: از میان بیمارانی که به مراکز بهداشتی و درمانی دولتی و خصوصی مراجعه می کنند، موارد مشکوک شناسایی و مورد بررسی قرار می گیرند. 

2- بیماریابی فعال: برای افراد در معرض تماس نزدیک با بیماران مبتلا به سل ریوی خلط مثبت انجام می شود. بسته به منابع مالی و انسانی بررسی فعال در جمعیت های متراکم، بیماران با ضعف سیستم ایمنی و کارکنان سیستم بهداشتی درمانی در معرض خطر هم انجام می شود.

تشخیص سل ریوی: 

برای این کار از فرد مشکوک به بیماری می بایست سه نمونه خلط در عرض 2 تا 3 روز جمع آوری نموده و به آزمايشگاه سل مركز بهداشت شهرستان ارسال گردد تا مورد آزمایش میکروسکوپی قرار گيرد. 

نحوه نمونه گيري خلط :

نمونه اول :(First spot specimen)  در اولين مراجعه بيمار و زير نظر كاركنان بهداشتي دريافت مي شود. 

نمونه دوم   :(Early morning specimen)در همان روز اول يك ظرف خلط به بيمار داده مي شود تا فردا صبح زود، خلط صبحگاهي خود را در آن جمع آوري كرده و به واحد بهداشتي بياورد .

نمونه سوم   :(Second spot specimen) در مراجعه روز دوم به واحد بهداشتي، پس از تحويل نمونه دوم، يك نمونه خلط ديگر در جا از او گرفته مي¬شود . 

تشخیص سل خارج ریوی: 

بسته به عضو گرفتار به کمک آزمایش های باکتریولوژیک، رادیولوژیک، بافت شناسی و سایر روش های تکمیلی دیگر توسط پزشک معالج تشخیص داده می شود. 

 

نكته:

بهترين راه تشخيص سل ريوي آزمايش خلط بيمار است

تعاریف استاندارد بر اساس محل ابتلا به سل و وضعیت باکتریولوژیک: 

سل ریوی اسمیر مثبت: 

-     بیماری که حداقل دو آزمایش اسمیر خلط مثبت از نظر باسیل اسید فاست داشته باشد. 

-  بیماری که یک آزمایش اسمیر خلط مثبت از نظر اسید فاست داشته و تغییرات رادیوگرافیک قفسه سینه به نفع سل باشد. 

-  بیماری که یک آزمایش اسمیر خلط مثبت از نظر اسید فاست داشته و یک مورد نیز کشت مثبت خلط دارد. 

سل ریوی اسمیر منفی: 

-  بیماری که دو سری آزمایش خلط به فاصله 2 هفته انجام داده و در هر دو سری نمونه ها از نظر باسیل اسید فاست منفی گزارش شده و تغییرات رادیوگرافیک قفسه سینه به نفع سل باشد و علیرغم 10 تا 14 روز درمان آنتی بیوتیکی به دلیل عدم تغییر در حال عمومی بیمار پزشک تصمیم به شروع یک دوره درمان کامل ضد سل گرفته باشد. 

-   بیماری که با علایم مثبت به نفع سل بد حال باشد و یک سری نمونه ها از نظر باسیل اسید فاست منفی گزارش شده و تغییرات رادیوگرافیک قفسه سینه به نفع سل باشد و پزشک تصمیم به شروع یک دوره درمان کامل ضد سل گرفته باشد. 

-  بیماری که آزمایشات اولیه اسمیر خلط او از نظر باسیل اسید فاست منفی گزارش شده ولی آزمایش کشت خلط او مثبت است. 

سل خارج ریوی: 

-   به ابتلای سایر اعضا بدن به غیر پارانشیم ریه ها اطلاق می شود. 

-   تشخیص بر مبنای شواهد پاتولوژیک و باکتریولوژیک مطرح کننده سل فعال خارج ریوی است. 

درمان سل:

 

 

 

 

 

اساس درمان بیماری سل را درمان دارویی تشکیل می دهد. در اکثر موارد خطر سرایت بیماری پس از دو هفته از آغاز درمان از بین رفته و با تکمیل دوره درمان، منبع عفونت زا حذف شده و اساس پیشگیری از گسترش بیماری محسوب می شود. هدف از درمان بیماران بهبودی و پیشگیری از مرگ، عوارض و گسترش بیماری، پیشگیری از پیدایش موارد MDR   و عود است. 

به منظور اجرای موثر درمان باید موارد زير مد نظر قرارگيرد: 

- از مجموعه مناسب داروها، با دوز کافی و برای مدت مناسب استفاده شود. 

- با اجرای DOTS (درمان تحت نظارت مستقیم) از مصرف دارو توسط بیمار مطمئن شد. 

- با اجرای نظارت مستقیم بر درمان از بروز عوارض جانبی در بیماران بموقع مطلع شده و برخورد نمود. 

- با انجام آزمایش خلط در فواصل معین، پاسخ به درمان بیمار را پایش نمود. 

- نظارت مستقيم روزانه بر مصرف دارو توسط فرد مطمئن آموزش ديده  (DOT) ، مادام كه ريفامپين در رژيم دارويي بيمار وجود دارد و به خصوص براي بيماراني كه مشكوك به مقاومت دارويي هستند، آن هايي كه سابقه قبلي درمان ضد سل و يا سابقه اي از عدم تمكين به درمان دارند و يا در شرايطي زندگي مي كنند كه بيماري آن ها گروه زيادي از مردم را در معرض خطر ابتلا قرار مي دهند .

- ويزيت ادواري پزشك جهت بررسي روند بيماري، پاسخ به درمان و عوارض دارو به صورت هر دو هفته يك بار در مرحله ي حمله اي و ماهي يك بار در مرحله نگهدارنده .

- پايش حين درمان از طريق توزين بيمار و تهيه نمونه خلط در پايان دوره حمله اي درمان براي مبتلايان به تمامي انواع سل و نيز حداقل دو نوبت نمونه گيري آزمايش اسمير خلط مجدد در طي مرحله نگهدارنده درمان براي موارد مبتلا به سل ريوي اسمير خلط مثبت

در راهبرد DOTS بیماران جدید با رژیم کوتاه مدت شش ماهه و بیماران تحت درمان مجدد با رژیم کوتاه مدت هشت ماهه درمان می¬شوند که هر دوی این رژیم¬های درمانی مشتمل بر دو مرحله هستند: 

مرحله اول، حمله¬ای و مرحله دوم، نگهدارنده:

گروه یک درمانی خط اول: 2 ماه حمله¬ای با چهار داروی ایزونیازید، ریفامپین، پیرازینامید و اتامبوتول و 4 ماه نگهدارنده با دو داروی ایزونیازید و ریفامپین

گروه دو درمانی خط اول: 2 ماه حمله¬ای با پنج داروی ایزونیازید، ریفامپین، پیرازینامید، اتامبوتول و استرپتومایسین و یک ماه حمله¬ای با چهار داروی ایزونیازید، ریفامپین، پیرازینامید و اتامبوتول و 5 ماه نگهدارنده با سه داروی ایزونیازید، ریفامپین و اتامبوتول 

عوارض داروهای ضد سل و نحوه برخورد با آن¬ها: 

دو نوع عوارض به صورت خفیف و شدید وجود دارد و علت این تقسیم¬بندی از بابت تفاوت در اقدامات برای مقابله با این عوارض است. 

 

 

عوارض خفیف: 

- ریفامپین، پیرازینامید: بی¬اشتهایی، تهوع و درد شکم

- پیرازینامید: درد مفاصل 

- ایزونیازید: احساس سوزش در پاها 

عوارض شدید: 

- استرپتومایسین، ایزونیازید و ریفامپین: لکه¬های پوستی (همراه یا بدون وجود تب، ادم، زخم¬ مخاطی و شوک) 

- استرپتومایسین: خارش، کاهش شنوایی یا کری، سرگیجه و نیستاگموس

- پیرازینامید، ایزونیازید و ریفامپین: زردی و هپاتیت، گیجی با احتمال نارسایی حاد کبدی 

- اتامبوتول: اختلال بینایی و اختلال دید رنگ سبز و قرمز 

- ریفامپین: شوک، پورپورا، ترومبوسیتوپنی و نارسایی حاد کلیوی 

خوشبختانه در سالهاي اخير از داروهاي تركيبي بر اساس وزن و سن بيمار جهت درمان استفاده مي گردد كه در مقايسه با داروهاي قبلي مصرفشان راحت تر مي باشد :

پایش حین و بعد از درمان: 

کلیه بیماران مبتلا به سل می¬بایست از نظر بهبود علایم بالینی به ویژه تغییرات ماهانه وزن، تحت پایش قرار گیرند اما مبتلایان به سل ریوی با اسمیر مثبت تنها گروهی هستند که ارزیابی روند موفقیت درمانشان با انجام آزمایش اسمیر خلط امکان¬پذیر می¬باشد و در فواصل زمانی تعیین شده در جدول دو نمونه خلط تهیه و جهت انجام آزمایش مستقیم به آزمایشگاه ارسال می¬شود:

زمان انجام آزمایش گسترده خلط گروه درمانی 1 (رژیم 6 ماهه) گروه درمانی 2 (رژیم 8 ماهه)

پایان مرحله حمله¬ای پایان ماه 2 پایان ماه 3

در طی مرحله نگهدارنده پایان ماه 2 مرحله نگهدارنده پایان ماه 2 مرحله نگهدارنده

پایان درمان ماه پایان درمان ماه پایان درمان

 

برنامه كنترل بيماري سل:

هدف کلی: کاهش هر چه سریعتر شیوع سل در جامعه است.

راهکار کنترل سل:

اجرای درمان استاندارد کوتاه مدت تحت نظارت مستقیم ، حداقل در طی درمان حمله ای و حداقل برای تمام بیماران مبتلا به سل ریوی اسمیر مثبت (یعنی مخازن انتشار بیماری)

در واقع، تأکید عمده ی راهکار DOTSافزایش هرچه بیشتر میزان بهبودی مواردسل جهت کاهش خطر انتشار بیماری است.

راههای پیشگيری از بیماری سل عبارتند از:

1. مهمترین راه پیشگیری از سل حذف منابع انتشار بیماری یعنی تشخیص سریع ودرمان موثر بیماران مسلول است

2. بعد از دو هفته از شروع درمان امکان انتقال بیماری به دیگران وجود ندارد، ولی در دو هفته اول درمان باید از تماس‌های مکرر با بیمار مبتلا به سل خودداری کرد. 

3. بیمار حتماً از ماسک استفاده کند. 

4. از بوسیدن کودکان خودداری کند. 

5. از پراکندگی خلط در هوا و زمین خودداری کند. 

6. ارتقای آموزش های بهداشتی و سطح اقتصادی- فرهنگی در جامعه موجب کاهش بیماری می گردد. 

7. مبارزه با بیماری ایدز، زیرا این بیماری موجب شیوع موج جدید از بیماری سل گردیده است. 

8. برقراري  تهویه مناسب و نور کافی دراتاق بیمار

9. داشتن تغذیه مناسب 

10. درمان دارویی پیشگیرانه یا پروفیلاکتیک برای افراد در تماس با بیماران

11. واکسیناسیون BCG در بدو تولد نوزادان از ایجاد اشکال شدید و کشنده بیماری در آنها جلوگیری می کند.

 

تنها راه كنترل بيماري سل ، 

                                   تشخيص  ودرمان مؤثر و هر چه سريعتر بيماران مبتلا به سل عفونت زا مي باشد. 

درمان يك نفر = پيشگيري براي هم


                       دانلود راهنمای کشوری سل

جُذام یا خوره(Leprosy) یکی از بیماری‌های واگیردار و عفونی مزمن است که از طریق دستگاه تنفسی فوقانی و پوست منتقل می‌شود و بيشتر پوست، اعصاب محيطي، مخاط دستگاه تنفسي فوقاني و نيز چشمها را گرفتار ميكند، ولي اعضاي ديگر نيز مبتلا مي شوند.. جذام به وسیله مایکوباکتریوم لپرا ایجاد می‌شود و طیف بالینی آن وابسته به پاسخ ایمنی فرد میزبان می‌باشد. اين بيماري مي تواند هر دو جنس را در تمام سنين مبتلا سازد . ازآنجا که با صنعتی شدن برخی از کشورهای بومی جذام، از میزان بروز آن کاسته شده‌است و هم‌اکنون نیز بیشترین موارد آن در اقشار آسیب‌پذیر جامعه یافت می‌شود، باید فقر و بی‌خانمانی و تغذیه نامناسب رااز عوامل مساعدکننده ابتلا به این بیماری به حساب آورد.

دوره نهفتگي:

دوره نهفتگي بسيار طولاني دارد و ميتواند چند سال بطول انجامد ، ولي در اكثر موارد 3 تا 5 سال است 

علايم بيماري:

علايم بيماري براساس نوع درگيري متفاوت هستند. باسيل‌هانسن پس از ورود به بدن مدتی مخفی مانده و پس از طی دوره کمون علايم بيماری ظاهر می‌شود.

شکايات بيمار مي‌تواند زود رس و يا ديررس باشد :

شکايات زودرس بيمار : لکه کوچک قرمز رنگ يا رنگ پريده پوستی، بيحسی و کرختی دست و پا، احساس گرمی‌و سوزش پوست، ضعف خفيف عضلات صورت و اندام‌هاست.

شکايات ديررس بيمار: لکه‌های متعدد و بزرگ، زخمهای بدون درد در اندامها، گره‌های پوستی مشخص يا کلفت شدن پوست، ضعف خفيف عضلات صورت و اندامها می‌باشد.

برخی علايم جذام از قبيل آلوپسي و ريزش موهای ابروها، لاگوفتالمی‌(بازماندن چشم در خواب)، دفورميتي‌ها و تغيير شكل اندامها، لكه‌هاي كم رنگ و پررنگ بي حس، دانه‌ها يا نودولهاي صورت و نواحي مختلف بدن 

 بطور خلاصه نشانه‌هاي اصلي بيماري به سه دسته عمده تقسيم مي‌شوند:

1- ضايعه پوستي 2- بي حسي 3- آسيب عصبي 

طبقه بندی جذام:

جذام را می توان بر اساس تظاهرات بالینی و نتایج اسمیر پوستی طبقه بندی نمود. در طبقه بندی بر اساس اسمیر پوستی، تمام بیمارانی که اسمیر پوستی آنها در تمام مناطق، منفی است به عنوان جذام کم باسیل((PB، وبیمارانی که اسمیر آنها حتی در یک منطقه مثبت است به عنوان جذام پرباسیل(MB)طبقه بندی می شوند. ولی در عمل، در اکثر برنامه ها از معیارهای بالینی برای طبقه بندی و تصمیم گیری رژیم درمانی مناسب جهت بیمار استفاده می شود، به خصوص اگر خدمات اسمیر پوستی در دسترس یا قابل اعتماد نباشند.

 

راهنمای طبقه بندی بالینی

جذام کم باسیل تک   ضایعهSLPB جذام کم باسیلPB جذام پرباسیلMB

ضایعات پوستی

شامل ماکول ها، پاپول ها و ندول ها -فقط یک ضایعه پوستی -2تا5ضایعه

-توزیع غیر قرینه

-از دست دادن مشخص حس -بیش از 5 ضایعه

-توزیع قرینه تر

-از دست دادن حس

آسیب عصبی

(که به از دست دادن حس یا ضعف عضلات مربوط به عصب در گیرمنجر می شود) -بدون گرفتار نمودن تنه عصبی -فقط یک تنه عصبی -چند تنه عصبی

نكات مهم :

 هر بیماری که اسمیر پوستی او مثبت است، بدون در نظر گرفتن طبقه بندی بالینی بایدبا رژیم مناسب MDT(درمان چند داروئی) برای جذام پرباسیل درمان شود.

 هنگام طبقه بندی جذام، اطمینان از اینکه بیماران پر باسیل تحت درمان با رژیم های درمانی بیماران کم باسیل قرار نگیرند، اهمیت ویژه ای دارد. بنابر این اگر طبقه بندی همراه با شک و تردید باشد بیماران را باید با رژیم MDT برای جذام پرباسیل معالجه کرد.

راههای  انتقال بيماري:

انسان مخزن شناخته شده عفونت در جذام مي‌باشد. راه سرايت بيماري از انسان به انسان و از شخص درمان نشده به شخص ديگر و از مسير دستگاه تنفسي فوقاني از طريق قطرات تنفسي يا بندرت پوست آسيب ديده مي‌باشد. 

جذام از راه غذا يا آب منتقل نمي‌شود. انتقال از راه گزش حشرات مورد شك است، باسيل عمدتا پوست، اعصاب محيطي و مخاط دستگاه تنفسي فوقاني و نيز چشمها را درگير مي‌سازد

راه‌های تشخیص بیماری چیست؟

راه‌های تشخیص بیماری جذام ابتدا با معاینه بالینی توسط پزشک و در صورت مشکوک شدن، با‌ آزمایش ازپوست مشکوک به جذام و نمونه‌برداری از بینی و لاله‌ گوش صورت می‌گیرد.

درمان بیماری :

برای تمام موارد ثبت شده و جدید کشف شده باید بلافاصله رژیم مناسب MDT (درمان چند داروئی)را شروع کرد.

- هر بیمار جذامی باید با بیش از یک داروی ضد جذام درمان شود.

- رژیم استاندارد MDT بسیار بی خطر و موثر است.

- در اکثر مراکزبهداشتی درمانی به طور رایگان در دسترس است.

- رژیم MDT استاندارد برای یک دوره ثابت است: 6 ماه برای بیماران کم باسیل(BP) یا 12 ماه برای بیماران پرباسیل(MB) و یک دوز منفرد(ROM) برای جذام کم باسیل تک ضایعه.(SLPB)

- با تکمیل یک دوره کامل MDT بیمار بهبود یافته است.

- اگر در طبقه بندی بیمار شک شود،رژیم درمانیMB تجویز می گردد.

- پیگیری فعال بعد از تکمیل درمان ضرورتی ندارد.

- در مورد عود، مجددا با رژیم استانداردMDT مناسب درمان می شود.

راههای پیشگيری در بیماری جذام عبارتند از: 

1. بهترین راه پیشگیری رعایت بهداشت فردی است. چرا که میکروب جذام بسیار شکننده است و با آب و صابون معمولی بلافاصله کشته می‌شود. 

2. در صورت تماس با یک فرد جذامی آن هم به مدت طولانی و ظاهر شدن علائم پوستی باید بلافاصله به پزشک مراجعه کرد چون در مراحل اولیه با درمان دارویی، بیماری به طور کامل و صددرصد معالجه می‌شود، بدون این‌که تاثیری در اعصاب محیطی داشته باشد.

3. واکسیناسیون با ب ث ژ (BCG) می‌تواند انسان را علاوه بر سل در برابر جذام نیز محافظت نماید.

4. از راه‌های پیشگیری دیگر تغذیه مناسب است، با تغذیه مناسب مقاومت بدن در برابر تمامی بیماری‌ها و البته در برابر بیماری جذام بالا می‌رود.

5. مراجعه بموقع به پزشک و تشخیص زودرس توسط پزشک و درمان بموقع باعث بهبودی کامل بدون تغییرات پایدار در اعصاب بدن و عدم معلولیت می‌شود.

                دانلود راهنمای کشوری حذف جذام