تعریف ارگونومی (Ergonomics ): 

ارگونومی علم طراحی و متناسب سازی کار ، ابزار و تجهیزات و محیط کار با محدودیتها و قابليت های انسان می باشد که دو هدف كلي حفظ و ارتقاء سطح سلامت و افزایش بهره وري را دنبال می کند.

کارهای هاي اداري به دليل نوع فعالیتهای و پوسچر های استاتیک بدني در حين انجام كار و تداوم آن ، از دیدگاه ارگونومي و مشخصا از نظر پيشگيري از  صدمات اسكلتي-  عضلاني حائز اهميت است. استفاده فراوان سيستم هاي اداري از کامپیوتر درصورت عدم وجود میز و صندلی متناسب با کارکنان بطور فزاینده ای باعث بروز مشکلات اسکلتی عضلانی مربوط به کار از جمله کمر درد، آرتروز گردن، درد شانه درد درناحیه مچ دست و ... شده است. یکی از مشخصه ای اصلی این آسیب ها، برخلاف تروماها و آسیبهای ورزشی، حالت تجمعی بودن آن است بدین معنی که درطول ماهها و سالها این آسیبها بصورت میکروسکوپی در بافتهای سیستم اسکلتی عضلانی تاثیر گذاشته و کارکرد آن را مختل میکند. این آسیبها غالبا غیرقابل درمان بوده و سالانه خسارات زیادی را بر اقتصاد کشورها تحمیل می کند.

استفاده از تجهیزات اداری از جمله  میز ، صندلی ، صفحه نمایش و صفحه کلید استاندارد در کنار آموزش نحوه صحیح استفاده از آنها می تواند در کاهش صدمات اسکلتی عضلانی ناشی از کار موثر باشد.

اولین کار در طراحی یک ایستگاه کاری اداری -  با توجه به اینکه اغلب کارها بصورت نشسته انجام می شود -  انتخاب صندلی مناسب می باشد برخی از مشخصات صندلی مناسب و ارگونومیک عبارتند از:

 

الف - صندلي

• صندلي باید داراي یک پشتي با حمایت كنندگی كمر بوده و  قابليت تنظيم بالا، پایين، جلو و عقب را داشته باشد. بهتر است ، پشتي صندلي حمایت را براي شانه هاو گردن و سر  نیز  فراهم كند. نکته قابل توجه در پشتی صندلی حمایت آن از گودی کمر و حفظ انحنای طبیعی آن می باشد.

• ارتفاع کفی صندلي نسبت به سطح زمين باید قابل تنظيم باشد. ارتفاع مناسب صندلي ميتواند تأثير عمده و بسيار زیادي روي ساقهاي پا ، قسمت نشیمنگاه و انحنای کمر بگذارد. اگرارتفاع صندلي بالاتر از استانداردقرار داشته باشد پاهابصورت آویزان قرار گرفته و  فشار بر پشت زانوها و کمر وارد خواهد شد و اگر سطح صندلي پایين باشد وزن بدن بر روي مركز ثقل افتاده  و باز هم ناراحتي به وجود خواهد آورد.

• کفي صندلي باید یک خميدگي در جلو صندلي داشته باشد )پخ لبه صندلي).

• رویه جلویي صندلي باید کمی از  پشت ساق پاي فرد فاصله داشته باشد تا مشکلی در  گردش خون  قسمت پایيني ساق پا ایجاد نکند

• جنس پارچه كفي صندلي و پشتي صندلي باید قابليت جابه جایي هوا را داشته باشد.

• زماني كه یک نفر روي صندلي مي نشيند، بالشتک صندلي نباید بيش از ٢4 -  سانتیمتر فشرده شود.

• ارتفاع دسته صندلي باید با توجه به كفي صندلي قابل تنظيم باشد تنظيم ارتفاع دسته صندلي، فشار را در قسمت پشت، گردن و شانه ها )با توجه به این كه اجازه مي دهد بازوها و مچ كاربر در یک موقعيت موازي قرار گيرند) كاهش مي دهد.

• صندلی باید دارای 5 چرخ بوده تا احتمال سقوط را کاهش دهد ( این چرخ ها بایستی در سطح زمین براحتی حرکت کرده و امکان حرکت در اطراف میز را فراهم نماید.

• محور صندلی باید دارای قابلیت چرخش 360 درجه ای را داشته باشد.

*نکته : علاوه بر داشتن یک صندلی ارگونومیک ، رعایت طرز صحیح نشستن کارکنان نیز حائز اهمیت می باشد.

در شکل زیر طرز صحیح نشستن مشخص شده است

 

 

 

ب - میز كار

دومین وسیله که بایستی مورد توجه قرار گیرد میز کار می باشد. مشخصات اصلی میز کار بدین صورت می باشد:

• ارتفاع میز کار بایستی بنحوی باشد که پاها آزادانه زیر آن حرکت کند ( 10-5 سانتیمتر بالاتر از قسمت رویی ران قرار داشته باشد). وجود کشوهای اضافی ، گذاشتن کیس کامپیوتر و ...  در قسمت زیرین میز باعث کاهش آزادی حرکت کارکنان و تسلط بر میز کار می شود.

• رویه میز باید مات بوده تا از انعکاس نورهای محیطی به چشم و مانیتور جلوگیری نماید.

• میز کار نباید دارای لبه های تیز باشد چرا که علاوه بر ایجاد حادثه در اثر برخورد تصادفی ، می تواند استرس های تماسی در نقاط تماس با بدن ایجاد کند.

ج - صفحه نمایش (مانیتور) :

مانيتور  باید مستقيماً در جلوي اپراتور قرار گيرد و لبه بالایي مانيتور نباید زماني كه اپراتورها در وضعيت بدني مناسب قرار گرفته، بالاتر از چشم هاي اپراتور نبوده و زاویه آن طوری تنظیم شود که چشم برآن عمود باشد. همچنین مانیتور باید تقریبا 76 سانتی متر دورتر از فرد قرار داشته باشد.

نکته حائز اهمیت در جانمایی مانیتور و درحالت کلی تر ایستگاه کار محل قرارگیری منابع روشنایی خصوصا پنجره ها می باشد. این منابع بایستی طوری طراحی شوند که باعث ایجاد سایه و یا خیرگی نشوند. بهترین محل برای پنجره ها برای افراد راست دست ، سمت چپ ایستگاه کار می باشد.

د- صفحه کلید و موس

 

صفحه کلید و موس باید در نزدیکترین نقطه به بدن فرد بوده و ارتفاع آنها ، زمانی که انگشتان دست بر روی آن قرار دارد ، آرنج و بازوها زاویه 90 درجه ایجاد کنند.

درد در ناحیه گردن به عنوان یکی از مشکلات عمده کاربران رایانه بعلت قرار گرفتن سر و گردن درحالت نامناسب – خمیده به جلو و پایین – می باشد که می تواند به علل زیر ایجاد شود:

• عدم تسلط بر جانمایی کلیدهای صفحه نمایش و نگاه روبه پایین جهت یافتن کلیدها

• قرار گرفتن ارتفاع مانیتور در سطحی بسیار پایین تر از سطح چشم

توجه : در کنار رعایت تمامی استانداردهای ارگونومی توجه به نکات ذیل نیز در پیشگیری از  آسیب های اسکلتی عضلانی ناشی از کار حائز اهمیت است:

• پرهیز از فعالیت در یک پوسچر ثابت درمدت زمان طولانی ( رعایت طرز صحیح نشستن بصورت صاف و گردن در امتداد ستون مهره ها و قرارگرفتن مانیتور مستقیما در جلوی کاربر)

• تنظیم برنامه کار و استراحت یا ایجاد تنوع در کارهای نشسته و ایستاده ( حداقال 25درصد زمان کار باید استراحت کرد) .

• انجام حرکات کششی استاندارد در عضلاتی درحالت فعالیت تحت فشار می باشند مانند: عضلات کمر ، شانه ، کتف و گردن) هرکشش  باید 10-15 ثانیه انجام شود و بصورت تند و پرتابی نباشد.

• انجام ورزشهای مناسب و تقویت عضلات مرتبط و همچنین کنترل وزن