سخنرانی دکترملک افضلی در مراسم گرامیداشت خدمات داوطلبان سلامت درمشهد،1395
توفیقی هست که امروز در خدمت داوطلبان عزیز نظام سلامت در مشهد مقدس هستیم. این جلسه ، جلسه ی معنوی هست. هم به اعتبار مکانش و در کنار حرم امام رضا هستیم و همین که بحث ما ، بحث داوطلبی در عرصه سلامت هست. انشاءالله خداوند توفیق بدهد که پاسخگوی این موقعیت باشیم. از جناب آقای دکتر سیاری و همکارانشان در ستاد وزارت بهداشت و همین طور همکارانمان در دانشگاه علوم پزشکی مشهد صمیمانه سپاسگزاریم که این موقعیت را برایمان فراهم کردند. من فکر کردم با توجه به اینکه جلسه ، جلسه ای معنوی هست من درباره ی بار ارزشی داوطلبان نظام سلامت صحبت کنم. فکر می کنم این یک نکته ی بسیار مهمی هست چون دوستانی که داوطلب شده اند توجه شان به این بار ارزشی بوده ، به هیچ وجه مزایای دیگر به خصوص مزایای مادی و آنچه که متأسفانه امروز خیلی برجسته شده مورد نظرشان نبوده وصرفاً به خاطر بار ارزشی این کار قدم به این میدان نهادند.
من در تحلیلی که کردم ده 12 تا نکته مهم برخورد کردم که دوست دارم خدمت شما عرض بکنم.
اولین مسئله ، مسئله ی حیطه اعتقادی و فرهنگی هست. در هر حال ما مسلمان هستیم و اعتقاداتی داریم ، ما اگر مراجعه کنیم به متون اسلامی و قرآنی و احادیث از ائمه اطهار به کرات اشاره شده ، در ارتباط با نوع خدمتی که شما ارائه می کنید آنچه که برای من جالب بود . امام جعفر صادق از قول رسول خدا (ص) فرمودند که : هرکس صبح کند و همت نگمارد بر مسلمانی ، مسلمان نیست. بنابراین اولین شاخصی که شما دارید به خاطر این همتی که دارید برای هموطنان خودتان هم محله های خودتان ، اینکه شاخص مسلمان بودن شما ، شاخص خیلی ارزنده ای هست. بنابراین شاهد این مدعا این حدیث هست که آنکس که همت بگمارد برای مردم درجه ی اسلامیش ، درجه اعلا و ارزشمندی هست. بنابراین یکی از ارزش هایی که آفریده اید برای خودتان آن درجه ایمان و اعتقادی هست که شما دارید این از نگاه دینی .
از نگاه فرهنگی و ادبیات ما که مفتخریم به سعدی علیه رحمه که می فرماید : تو که از منت دیگران بی غمی / نشاید که نامت نهند آدمی.
بنابراین شاخص دوم شما انسانیت و آدمیت هست. بنابراین در کنار اسلامیت شما از نظر نگاه فرهنگی ، در بعد انسانیت هم ممتاز هستید. پس تا اینجا دو ارزش برای شما شناخته شد.
براساس این شواهدی که بنده عرض کردم اگر در حیطه سیاسی و توسعه ای نگاه بکنیم یعنی فعالیتهای شما را در این حیطه آنالیز و تحلیل بکنیم ، می بینیم شما نماد دموکراسی و مردم سالاری هستید یعنی از درون مردم برخواستید. آزادنه و آگاهانه این حرکت را انتخاب کردید، بنابراین معنا و مفهوم دموکراسی و مردم سالاری را به خوبی می توانید نشان دهید و این امروز بار ارزشی خیلی بالایی دارد.
از طرفی ما می دانیم که اگر بخواهیم توسعه پایدار داشته باشیم ، امروز در سازمان ملل شعار توسعه پایدار خیلی مهم هست از این توسعه های بی محتوا نه ، ساختمانهای بلند و خیابان های آسفالت و فروشگاه شیک که بعضی از کشورهای همجوار ما دارند . توسعه انسانی یعنی آدم های توسعه یافته داشته باشند یعنی اگر ما آدم های توسعه یافته داشته باشیم به جای ساختمانهای توسعه یافته آن موقع توسعه پایدار خواهد شد، یعنی با هیچ نیرویی نمی توان آنرا تخریبش کرد. این توسعه پایدار در یکی از بنیادهایش سلامت هست یعنی آدمهایی می توانند توسعه یافته باشند که سالم باشند و شما دارید در این جهت حرکت می کنید یعنی شما پیام آور سلامت مردم هستید شما سلامت جامعه را ارتقاء می دهید ، بنایراین وقتی چنین حرکتی می کنید مفهومش این است که شما در راستای توسعه پایدار حرکت می کنید پس شما هم دینی هستید هم فرهنگی هستید و هم رویکرد دموکراتیک دارید و هم اینکه در راستای توسعه پایدار حرکت تان هست. شما به اعتبار سیاسی کشور خیلی خیلی افزایش قابل توجهی دادید: من هر وقت در جلسات بین المللی شرکت می کنم ، می بالم به رابطین بهداشت کشور عزیزمان ایران. (یعنی داوطلبان سلامت کشور عزیزمان ایران) این کاری که شما کردید ممکن است که در بیرون از کشور صداش خیلی بیشتر از داخل کشور باشد. دوستانی که اهل تحقیق هستند و اگردر گوگل (w.h.v )را سرچ کنند خواهید دید که این حرکتی که دوستان ما تحت عنوان رابطین بهداشتی یا داوطلبان سلامت در کشور انجام دادند در محافل بهداشتی دنیا ، اعتبار مهمی به کشور ما داده است.
بنابراین یکی دیگر از ارزش هایی که شما خلق کردید این است که به کشور و انقلاب اسلامی اعتبار بخشیدید. یک توهمی که خیلی از افراد دارند تصور می کنند که در اسلام زن نمی تواند فعالیت اجتماعی داشته باشد و واقعاً در بعضی از کشورهای اسلامی همینطور هست ، چه بسا کشورهای اسلامی که زن ها حتی حق رانندگی ندارند یا شاید اخیراً بهشون اجازه دادند. اینجا ملاحظه می فرمایید که ما بعد از انقلاب ، همان روزهای اول انقلاب اجازه دادیم که زنان مان وحتی تهسیلات و امکانات فراهم کردیم که خانمهای ما در عرصه های اجتماعی حضور پیدا کنند. بنابراین این توهم و این انگ را شما در واقع از اسلام برداشتید. که زنان مسلمان می توانند در فعالیت های اجتماعی مشارکت کنند بنابراین این هم یکی از ارزشهایی هستند که شما آفریدید.
بنابراین ارزشهایی که شما آفریدید نه تنها در حیطه ی داخلی محسوس هست بلکه در حیطه بین المللی هم در بعد اسلامی و هم در بعد ملی کاملاً محسوس هست.
یکی دیگر از نکاتی که برای ما بهداشتی ها اهمیت دارد بحث خودمراقبتی هست و همچنین در کنار خودمراقبتی تشویق دیگران به مراقبت و بالاخره حمایت طلبی .
شما خودتان به عنوان داوطلب مطمئناً بهترین فرد عامل به بهداشت هستید در محله ، همانطور که بهورز در روستا الگوهست اگر کسی از خانه ی بهورز بازدید بکند مفهوم بهداشت را می فهمد. شما هم الگو هستید در مراقبت از خودتان و خانواده تان و فرزندانتان ، نه تنها الگو هستید مروج هم هستید. دیگران را هم تشویق می کنید و دانش شان را افزایش می دهید نه تنها مروج هستید بکله حامی و حمایت طلبی برای ما هم می کنید اگر لازم باشد با شهردار ، فرماندار ملاقات می کنید و مقاله می نویسید، جمع شما به عنوان داوطلبان سلامت نه تنها یک عده ای را عامل به بهداشت کرده و دیگران را ترویج کرده بلکه اگر چنانچه نظام سلامت لازم باشد پیامی را به مسئولین برساند شما می توانید ابزار مناسبی باشید . شما نمونه های خوبی را از حرکت داوطلبان سلامت در شهرهای مختلف دیدید که وقتی اینجا جمع می شوند و می روند با مقامات مسئول صحبت می کنند، مقامات مسئول تأثیر می پذیرند از پیام شما ، حرف شما ، نگاه شما . چون برای مسائل شخصی تان اقدام نمی کنید به اعتبار نیاز جامعه اقدامتان را انجام می دهید.
شما بهترین عامل هستید برای اینکه ما خدمات مان را فعال کنیم :مگر امکان داشت ما در شهرها خدمات مان را فعال کنیم ما در روستا توانستیم توسط بهورز خدمات را فعال کنیم یعنی بهورز را فرستادیم سراغ مردم، ولی در شهرها امکانش نبود که اینقدر نیرو تربیت کنیم تا بتوانیم خانه به خانه مردم را تحت پوشش قرار بدهیم، این امر در بهداشت ما با مدیریتی که شد توانستند خدمات غیرفعال ما را اکتیو (فعال) بکنند. یکی از مهم ترین خدماتی که شما انجام دادید، خدمات ما را از حالت منفعل به حالت فعال درآوردید ولی به جای اینکه ما بنشینیم و مردم به سراغ ما بیایند ما از طریق شما رفتیم به سراغ مردم. نه تنها شما خدمات ما را فعال کردید خدمات ما را بهش جامعیت بخشیدید یعنی بسیاری از خدماتی که ما بدلیل فقر نیروی انسانی ، نمی توانستیم انجام بدهیم شما آمدید و جای آنها را پر کردید و نه تنها از نظر کمی ، از نظر کیفی . سال 1368 من یک تحقیقی انجام دادم که اون موقع تنظم خانواده که یکی از برنامه های مهم بود ، نشان داده شد کسانی که تحت پوشش داوطلبان سلامت هستند از نظر حاملگی های ناخواسته به مراتب کمتر هستند از خانم هایی که از واحدهای ما خدمات دریافت می کنند، چون شما با زبان مردم با حوصله و با علاقه و با انگیزه باهاشون صحبت می کردید و مطالب را خوب منتقل کردید .بنابراین شما هم در فعال کردن خدمات و هم در جامع کردن خدمات و هم در اعتلای کیفیت خدمات نقش دارید. این هم یکی دیگر از مشخصه های ارزشی شما هست.
اقتصادی کردن خدمات : خیلی روشن هست. ما اگر بخواهیم خدماتمان را پوشش کامل و جامع کنیم. باید نیروی انسانی استخدام و باید هزینه کنیم ، مطمئناً شما رایگان برای ما این خدمات را انجام می دهید و کار بار اقتصادی هم برای ما دارد. البته من همان طور که عرض کردم بار اقتصادی هست. ولی از نگاه ما به هر حال کارها را با نگاه اقتصادی و اقتصاد مقاومتی در واقع انجام شود. ما یک شعاری داریم پوشش همگانی سلامت. چطور ما می توانیم بدون حضور شما به این هدف برسیم ، امکان پذیر نیست. ما اگر بخواهیم که می خواهیم به هدف پوشش همگانی برسیم. تنها راهش این است که از مردم استفاه کنیم و این مردم هستند که می گسترانند و همین طور که اشاره کردم کیفیت را بالا می برید . عینیت بخشیدن به مفهوم سلامت اجتماعی ، سلامت معنوی و عدالت در سلامت ، بعضی از واژه ها هست که این واژه ها را ما در کتابها می خوانیم ، در مقالات می خوانیم. سلامت اجتماعی را دانشجویان در دانشگاهها می خوانند. سلامت معنوی اخیراً روشن نیست هنوز که بحث می شودروی مفهوم ان.
بحث عدالت در سلامت می شود اگر بخواهیم عینیت ببخشیم به این مفاهیم ، باید بیاییم به سراغ کارهایی که شما انجام دادید، اگر بخواهیم سلامت اجتماعی را تعریف بکنیم و بگویم سلامت اجتماعی یعنی چه ؟ باید ببرم در محله ای که داوطلبان سلامت (رابطین بهداشت) با کمک مردم در ارتباط با مبارزه با مواد مخدر کار می کنند، در رابطه با طلاق کار می کنند ، در رابطه با خشونت کار می کنند، مگر می شود با این مشکلات و این آسیب های اجتماعی بدون حضور فعال مردم کار کرد. بنابراین اگر بخواهیم مثال های عینی بزنیم از اینها به ناچار باید دستمان را در دست جامعه بگذاریم در دست داوطلبان و مردم بگذاریم. یا سلامت معنوی تجسم سلامت معنوی داوطلب سلامت هست. داوطلب سلامت کیه ؟ داوطلب سلامت کسی هست که کمک می کند به هم نوعش به خاطر رضای خدا برای همین اسمش را می گذاریم رضاکار. یکی از اسامی که الان برای داوطلب سلامت در نظر گرفته شده است رضا کار هست. رضاکار یعنی سلامت مردم، یعنی کسی که برای رضایت خالق به هم نوعش کمک می کند. این معنای سلامت معنوی هست. اگر نیت تو تقرب باری تعالی باشد و کارت ، کار صالح باشد ، آنگاه شما سلامت معنوی را نه تنها خودت داری بلکه داری ترویج می کنی پس شما مروج سلامت معنوی هستید.
عدالت در سلامت: دقیقاً شما در جاهایی کار می کنید که محرومین هستند. من الان در شمال شهر تهران کار می کنم هرچه زور می زنم موفق نمی شوم خوشبختانه موفق نمی شوم. ولی وقتی به جنوب تهران میایم ، می بینم به راحتی کار پیش می رود ، پس بنابراین این حرکت یک حرکتی هست که در ذاتش عدالت در سلامت دارد. چون در مناطق محروم موفق هست و چه خوب که در مناطق محروم موفق هست. بنابراین شما در واقع عدالت در سلامت را به واقعیت نزدیک می کنید.
افزایش انگیزه کار کارکنان :باز مشاهدات من هرجا که شما بودید کارکنان ما هم انگیزه کاریشان بیشتر شده ، یعنی شما مسری هستید. می توانید این صفت خوب خودتان را به دیگران هم تصری بدهید. ما حاضریم یک کار تحقیقاتی انجام بدهیم یک کار تحقیقاتی به قول ما دوسوکور.
برویم در مراکز تحقیقاتی که ما داوطلب سلامت داریم فعال هستند و آنجایی که نیستند و انگیزه کارکنان را اندازه گیری کنیم. خودشان ندانند و محقق هم نداند دوسوکور باشد و نشان بدهیم آنجاهایی که ماداوطلب سلامت داریم کارکنان هم انگیزه شان بیشتر می شود و این را من بارها و بارها دیدم. بنابراین این صفت خوبی که دارید به دیگران هم منتقل کنید ، به پرسنل بهداشتی ما منتقل کنید.
تقویت همکاری های بین بخشی :این یکی دیگر از خصوصیات شما هست. ما بسیاری از همکاریهای بین بخشی که توانستیم بدست بیاوریم مدیون کار شما بوده است. شما بودید در کاشان که پلیس راهور را همراه خودتان کردید. شما بودید که در شیراز امنیت را به محله تان آوردید، با گفتگو با کلانتری های محله هایتان .
کمک به اقتصاد خانواده:شما بودید در مشهد که تعاونی های دوخت و دوز درست کردید و کمک کردید به فقرا و بسیاری مثال های دیگر. که این داوطلبین سلامت هستند که می توانند با همکاری های سازمانهای دیگر الگو بیافرینند و بسیاری از الگوهای نانوشته ، که ای کاش می شد اینها را نوشت ، که سرمشقی باشد برای دیگران که بتوانند استفاده کنند. شما به آموزش و پژوهش ما کیفیت می دهید: ما وقتی دانشجویان خودمان را در میان شما می آوریم و با فعالیت های شما آشنا می شوند. مفهوم سلامت جامعه نگر را می فهمند. ما وقتی دانشجویان خودمان را برای پژوهش با شما پیوند می زنیم، مفهوم پژوهش های مبتنی بر جامعه را متوجه می شوند ما خیلی شعار می دهیم (آموزش پزشکی جامعه نگر یا پژوهش های مبتنی بر جامعه) ولی اینها را در کتاب و فقط می توان تئوری خواند ، ولی یکبار که با شما مواجه می شوند و نمونه اش را می بینند آن وقت خوب متوجه می شوند و چه بسا خودشان آنرا به کار گیرند. خوب من مشخصه های شما را تمام کردم. آنچه که به ذهنم رسید را دیشب نوشتم و دادم پاورپوینت کردند و حالا اگر فرصتی شد برای این مشخصه ها بایستی مقاله بنویسم و مشخصه های ارزشمندی هست.
اما دلم نیامد چند توصیه به شما نکنم در آخر صحبت :
توصیه اول : این است که روحیه رضاکاری را کماکان حفظش بکنید. هیچ چیز نمی تواند هیچ مسائل مالی نمی تواند کار شما را جبران بکند. بنابراین همواره رضاکار بمانید. اما این رضاکاری رو با نیت تقرب به ذات باری تعالی مخلوطش بکنید. اگر این کار خوبتان را با ایمانتان همراه بکنید و با اعتقادتان و با یک انگیزه بسیار لایتناهی ، همانطور که گفتم سلامت معنوی آن وقت پیدا می شود . این را قدر بدانید و آن را خدای ناکرده باهیچ چیز عوض نکنید. (ان الانسان لفى خسر الا الذين امنوا و عملوا الصالحات ) شما عمل صالح انجام می دهید اگر با آمنو قاطی اش بکنید آن وقت خسران ناپذیر هستید ، همیشه موفق و سربلند هستید .
نکته مهم نوع مشارکت شماست که مشارکت خوب وبسیار باارزشی است: الان داشتم به آقای دکتر نصیری(مدیر کل امور خیرین وموسسات خیریه وزارت بهداشت) عرض می کردم." بدون تردید خیرین که به نظام سلامت کمک می کنند ،کارشان ارزشمند هست ولی اون داوطلبی که دانشش و علمش را و ساعات کارش را در اختیار نظام سلامت می گذارد ، اون فکرش را در اختیار نظام سلامت می گذارد اون می تواند در تصمیم سازی ها و تصمیم گیریهای نظام سلامت اثرگذار باشد. بنابراین ارزشمندترین مشارکت ، مشارکت فکری هست. ما باید اجازه بدهیم و شما هم باید مهارت پیدا بکنید که فکرتان را به صورت پژوهش در اختیار نظام سلامت قرار بدهید ، تا نظام سلامت از این معضلاتی که هست با مشارکت شما بیرون بیاد. پس اگر از من سوال کنید بالاترین مشارکت چیست ؟ می گویم مشارکت فکری هست. معنی اش این نیست که من مشارکت مالی را قبول ندارم بالاخره ما نیاز داریم ولی مطمئناً جامعه ای توسعه یافته خواهد بود که از مشارکت فکری مردمانش بیشتر بهره بگیرد داوطلبان سلامت ما این استعداد را دارند . زنان ما این استعداد را دارند ، زنان جامعه ما بدلیل نبوغ بالاشان و دانش بالاشان آمادگی دارند و ما باید قدر بدانیم که از این فرصت استفاده بکنیم ومشارکت زنان در ارتقای سلامت را بهتر وبیشتر جلب کنیم..
در حوزه سنتی سلامت در جا نزنید. نوبت واکسیناسیون و مراقبت مادر و کودک تمام شده آنها جا افتاده . الان باید فعالیتهایتان را به عرصه های توسعه ببرید. الان مشکل ، مشکل آسیب های اجتماعی هست. مشکل ،مشکل محیط زیست هست. مشکل ، مشکل سالهای اولیه زندگی هست یعنی از برنامه هایی که موفق شدید و توسعه دادید به اندازه کافی شیفت کنید به سمت برنامه های توسعه ای . که می تواند ابعاد سلامت را فراتر از آنچه تا به حال شده همان چیزی که تم این جلسه هست ، بیماریهای غیرواگیر آسیب های اجتماعی در اون حوزه ها باید حرکت کنیم. محیط زیست ، ما درتهران پروژه ای داریم به نام مزدک (محیط زیست دوستدار کودک) در همان منطقه ای که مردم همکاری با آنها سخت هست ، بدلیل اینکه منطقه ی به اصطلاح عیارنشین هست. متأسفانه ما آخر عمری افتادیم در منطقه ی عیارنشین. دلم می خواد به مناطق پایین بروم و شروع هم کردم انشاء الله خواهم رفت. ولی به هر حال باید تلاشتان را ببرید به سمت همان چیزهایی که می گوید که بیرون از بخش بهداشت هست، ولی بسیار برای بخش بهداشت و سلامت مؤثر هست. بالاخره بعضی اوقات سیاستمداران درست عمل نمی کنند پولهایشان را آنجایی که باید هزینه نمی کنند ، برنامه هایشان را آنجایی که باید تنظیم نمی کنند. کی باید به سیاستمداران هشدار بدهد ، کی باید به سیاستمداران تذکر بدهد. البته مردم ، دموکراسی ، شما ، شما که دانش لازم دارید شما که سازمان یافته هستید، شما که حرف حق می زنید، حرف سیاسی نمی زنید، نمی خواهید بدنبال یک کاندیدا باشید. شما دلتان به حال مردم می سوزد اون که دلش به حال مردم می سوزد همیشه حرفش حق هست و همیشه مطمئن باشد که موفق می شود.
هیچ انگ سیاسی به احدتان نمی خورد. بنابراین می توانید ساز و کارهایی داشته باشید و حرفهای علمی تان را بیان کنید و خلاصه تذکر بدهید. اگر من نگران بخش خصوصی در حوزه سلامت هستم برای اینکه مردم نتوانند هشدارهای لازم را به بخش خصوصی بدهند. اگر مردم توانمند باشند و بتوانند به بخش خصوصی تذکرهای لازم را بدهند جای نگرانی نیست برای اینکه خود مردم حافظت می کنند ،نگهبانی می کنند از نظام سلامت. بنابراین دانش تان را بالا ببرید و جرأتتان را هم بالا ببرید و درحوزه سلامت حرفتان را آزادانه و آگاهانه بزنید
و بالاخره (زکات و العلم النشرها) آنچه که یاد می گیرید به دیگران یاد بدهید. همیشه گفتم دانش شما و دانش همسایگانتان باید مثل ظروف مرتبط باشد هیچ تفاوتی نباید باشد بین دانش شما و دانش همسایه هاتون یعنی اگر من بگویم بهترین شاخص یک داوطلب سلامت خوب چیه ؟ این است که آنچه او می داند دیگران هم بدانند. چون هدف ما همین است که آنچه که ما به شما می گوییم شما به دیگران منتقل کنید بنابراین این را از سی سال پیش گفتیم حالا هم خدمتتان عرض می کنیم.
و خلاصه حرف آخر :اینکه شما نباشید ،نظام سلامت یک کالبد بدون روح هست ، یک مجسمه هست . یعنی حضور شما هست که به این کالبد روح داده، حرکت داده، پویایی داده و بالاخره شما الهام بخش نظام سلامت هستید. دستتون درد نکنه . التماس دعا